Pin It

Ήθη & Έθιμα

Τα διαχρονικά αρχαία Ελληνικά έθιμα

01Υπάρχουν πάρα πολλές παραδόσεις και έθιμα στην σημερινή κοινωνία, που έχουν τις ρίζες τους στην αρχαία Ελλάδα. Σημαντικό στοιχείο, σχετικά με την διαχρονικότητα αυτών των εθίμων και παραδόσεων , είναι όχι μόνο η εισχώρηση και διατήρησή τους στην σημερινή κοινωνία ,αλλά οτι ακόμα και αρκετές θρησκείες , διατήρησαν τα σημαντικότερα απο τα έθιμα αυτά και τα οικειοποιήθηκαν.

Στον Ελλαδικό χώρο , η διατήρηση αυτών των παραδόσεων απο την Εκκλησία, ίσως και να έγινε γιατί πολύ απλά δεν ήθελαν να τα στερήσουν απο τους Έλληνες που έπαιζαν έναν πολύ σημαντικό ρόλο στην ζωή τους και γενικότερα στην Ελληνική κοινωνία των αρχαίων χρόνων. Mε το πέρασμα των αιώνων, το νόημα στα περισσότερα απο αυτά τα έθιμα και τις παραδόσεις άλλαξε, όπως και ο αρχικός λόγος δημιουργίας τους…

Τα σημαντικότερα απο αυτά τα έθιμα τα οποία φυσικά
και διατηρούνται μέχρι σήμερα:

02Νηστεία: Στους αρχαίους Έλληνες η νηστεία ήταν μάλλον περιορισμένη και μόνο από τους συμμετέχοντες στα διάφορα «μυστήρια» σε αντίθεση με την λιτότητα στη δίαιτα που ήταν ιδιάζον γνώρισμα των Ελλήνων αλλά και των μεγάλων φιλοσόφων όπως για παράδειγμα ο Σωκράτης, ο Πλάτων.

Την νηστεία ασκούσαν προπάντων οι ιερείς, οι βασιλείς και οι στρατηγοί προκειμένου να θυσιάσουν. Οι άλλοι, και μάλιστα οι Αθηναίοι, νήστευαν μόνο κατά τις εορτές των «Ελευσινίων» και των Θεσμοφορίων για κάθαρση και εξιλασμό. Γενικά οι Έλληνες θεωρούσαν την νηστεία ως δοκιμασία που συνέτεινε στη προσέγγιση του ανθρώπου στο «θείον» την «θέωση». Ιδιότυπες νηστείες είχαν επίσης καθιερώσει και θρησκευτικές και φιλοσοφικές σχολές και οργανώσεις όπως οι Ορφικοί και οι Πυθαγόρειοι.

03

Οι Λακεδαιμόνιοι διέτασσαν γενική νηστεία σε ολόκληρη την χώρα τους, όταν επρόκειτο να αποδυθούν σε σοβαρές πολεμικές περιπέτειες. Οι ιερείς του Δία, στο νησί της Κρήτης, καθ’ όλη τους την ζωή όφειλαν αν απέχουν αυστηρά από το κρέας, των ιχθύων και πάσης εφθής τροφής. Γενικά η νηστεία, στο πνεύμα των θρησκειών της αρχαίας Ελλάδος, αποτελούσε μέσω εξιλασμού και καθαρμού και θεωρούνταν ως δοκιμασία, ήτις συνέβαλλε τα μέγιστα εις την μεγαλυτέρα εξαΰλωση του ανθρώπου και καθιστούσε αυτόν ικανό να πλησιάζει περισσότερο προς τους θεούς.

Αιτιολογία της νηστείας

04Κατά την αρχαιότητα ως λόγος της καθιερώσεως της νηστείας εφέρετο η εξευμένιση των εξοργισμένων θεών. Κατά την αντίληψη των αρχαίων, οι εξοργισμένοι θεοί είχαν ανάγκη όπως η οργή τους γίνει αισθητή και υπό των κοινών θνητών, οι οποίοι με τις πράξεις τους έτυχε να τους προσβάλλουν. Η νηστεία, εξασθενώντας το σώμα και επιβάλλοντας αυτό σε στερήσεις, όταν είναι θεληματική, θέτει υπό δοκιμασία την ηθική δύναμη του ανθρώπου, η όποια αυξάνει έτσι πολύ και καταπνίγει τα πάθη, καθότι νηστεία σημαίνει δαμασμό της πείνας, ήτις είναι εκ των επιτακτικότερων αναγκών του ανθρώπου και δαμασμό της λαιμαργίας, η οποία είναι εκ των ισχυρότερων παθών. Η άνοιξη αποτελεί, δι’ ολόκληρη την φύση και ιδίως για την ενόργανη, την καταλληλότερη εποχή της αφυπνίσεως και της αναγεννήσεως. Και όπως η υπεραφθονία των χυμών αναζωογονεί τα φυτά, έτσι και τα ζώα αισθάνονται κατά την άνοιξη να ανακινούνται τα όργανά των μετά διπλάσιας ζωτικότητας. Το αίμα κατά την εποχή αυτή κυκλοφορεί μετά μεγαλύτερης δυνάμεως και θερμότητας, η δε χώνευση επιτελείται κατά τρόπον δραστηριότερο και πληρέστερο.

Μετάληψη: Οι ειδικοί σύνδεσμοι του Διονύσου με το κρασί βγαίνουν από την πρωτοχρονιάτικη χρήση του κρασιού στα Ανθεστήρια, όπου οι πρόγονοί μας έπιναν κρασί τιμώντας τον θεό Διόνυσο.

05Τα Ανθεστήρια ήταν ετήσια γιορτή της αναγέννησης της φύσης και γιορτή των νεκρών προς τιμή του Λιμναίου Διονύσου και του Xθόνιου Eρμή. Γίνονταν στην Aθήνα κατά τον μήνα Aνθεστηριώνα (τέλος Φεβρουαρίου – αρχές Μαρτίου) επί τρεις ημέρες. Tο όνομα της γιορτής πιθανολογείται από το ανθέω και το σχετίζουν με το έθιμο της δεύτερης μέρας των χοών να στεφανώνουν τα τρίχρονα αγόρια με λουλούδια. Eπειδή τα Aνθεστήρια δεν ήταν γιορτή των λουλουδιών είχε υποστηριχθεί παλαιότερα η άποψη πως και το όνομα Aνθεστήρια της όλης γιορτής δε σχετίζεται με τα άνθη, αλλά με το ρήμα «αναθέσσασθαι» που σημαίνει την ανάκληση των ψυχών (όμως η συγκοπή της πρόθεσης ανά δεν είναι χαρακτήρας της ιωνικής διαλέκτου) και σχετίζουν την ετυμολογία με την τρίτη ημέρα της γιορτής που ήταν αφιερωμένη στις ψυχές των νεκρών.

Συνοπτικά τα δρώμενα των τριών ημερών των Ανθεστηρίων ήταν τα εξής:

061η μέρα: Πιθοίγια

* Άνοιγαν τους πίθους με το νέο κρασί

* Συνήθιζαν να φέρνουν το πρώτο κρασί στο εν Λίμναις ιερό του Διονύσου






072η μέρα: Χόες

* γινόταν η πομπική είσοδος του Διονύσου στην πόλη πάνω σε καράβι με τροχούς.

* πάνω στο καράβι υπήρχαν μεταμφιεσμένοι σε ακόλουθους του Θεού Διονύσου. Αυτοί οι μεταμφιεσμένοι ήταν οι Σάτυροι και πείραζαν τον κόσμο με τις βωμολοχίες δημιουργώντας κέφι και χαρά και κωμική διάθεση.

* Οι μεταμφιεσμένοι Σάτυροι φορούσαν προσωπείο – μάσκα. Οι μάσκες αυτές ήταν πήλινες και όμοιες μεταξύ τους.

083η μέρ: Χύτροι

* μαγείρευαν τα πολυσπόρια (πανσπερμία, κόλλυβα), που τα αφιέρωναν στο χθόνιο Eρμή, τον ψυχοπομπό. Η παράδοση που εξηγεί την πανσπερμία είναι πως όσοι σώθηκαν από τον Κατακλυσμό του Δευκαλίωνα, μαγείρεψαν «χύτραν πανσπερμίας».

* Την ημέρα των Χύτρων πίστευαν ότι οι ψυχές ξαναγύριζαν στον επάνω κόσμο και βρίσκονταν αόρατες ανάμεσα στους ζωντανούς.

Τέλος, η μετάληψη με το "Θείο" σώμα και αίμα ήταν μέρος των τελετουργιών τόσο των Κορυβαντικών, όσο και των Ορφικών μυστηρίων. Στην μετάληψη των Ορφικών οι πιστοί, επιδίδονταν σε ωμοφαγία ταύρου και οινοποσία, που συμβόλιζε το σώμα και το αίμα του Ζαγρέα. Πίστευαν ότι με αυτόν τον τρόπο καταέρχονταν σε αυτούς η θεότητα και γέμιζε τις ψυχές τους. Στα Κρητικά μυστήρια η προσφορά του Ζαγρέα Διόνυσου και η θυσία του Μινώταυρου - Ιερού Ταύρου Διονύσου στα Λαβυρινθικά, ήταν η θεία Δωρεά - κάθοδος της πνευματικής δύναμης, του συμβολικού ταυρείου αίματος, που αφού πέρασε από διάφορα στάδια και στα άλλα ελληνικά Μυστήρια των ιστορικών χρόνων, όπως και στα Μιθραϊκά των Περσών κ.λ.π. πέρασε και στα Χριστιανικά στους μετέπειτα αιώνες...

Κόλυβα - Το γλυκό των Νεκρών: Το γλυκό των νεκρών ήταν γνωστό στην Ελληνική αρχαιότητα που το είχε και αυτή κληρονομήσει με το ίδιο όνομα από τους προϊστορικούς προελληνικούς πολιτισμούς.

09Η λέξη προέρχεται από τον κόλλυβο (αρχαία ελληνικά), που αρχικά σήμαινε κόκκο δημητριακών καρπών (και με την έννοια αυτή πέρασε στα κόλλυβα) και έπειτα το πολύ μικρό νόμισμα.

Η ονομασία κόλλυβα,θεωρείται επίσης ότι προέρχεται από τη λέξη «ο κόλλυβος» που σημαίνει το σταθμικό μέτρο για τον προσδιορισμό του βάρους του χρυσού, όπως επίσης και κάθε νόμισμα μικρής αξίας, δηλαδή το πολύ λεπτό σε πάχος και αξία νόμισμα. Ο Αριστοφάνης (424 π.Χ) τα νομίσματα τα ονομάζει «Κόλλυβους».

Το έθιμο των κολλύβων είναι πάρα πολύ παλαιό. Οι ρίζες του βρίσκονται στα προ Χριστού ακόμη χρόνια. Το σιτάρι, η κύρια τροφή του ανθρώπινου γένους, ήταν καρπός ιερός για τους αρχαίους προγόνους μας. Ήταν το εξαιρετικό είδος τροφής που έκαμε το άνθρωπο να διαφέρει από τα άγρια ζώα. Το σιτάρι έτσι είχε κι έναν ιερό χαρακτήρα.

Στα πολύ γνωστά μας Ελευσίνια Μυστήρια γινόταν σιωπηρή επίδειξη ένος σταχυού. Σε πολλούς ακόμη τάφους οι αρχαίοι προγονοί μας έθαβαν μέσα σε μεγάλα πιθάρια σιτάρι, διότι πίστευαν ακράδαντα στη μεταθανάτια ζωή. Οι Αθηναίοι, κατά τους χρόνους του Ισοκράτη τοποθετούσαν σιτάρι, στους τάφους των κεκοιμημένων, τους δε κεκοιμημένους τους ονόμαζαν «Δημήτριους», γιατί πίστευαν ότι η Θεά Δήμητρα τους χάρισε ως δώρο το σιτάρι. Οι αρχαίοι Έλληνες είχαν την συνήθεια να προσφέρουν στους νεκρούς τους μία φορά το χρόνο την ημέρα των Χυτρών την Τρίτη δηλ. και τελευταία ημέρα της εορτής των Ανθεστηρίων, αυτό που ονόμαζαν «πανσπερμία ή πανκαρπία», δηλαδή ένα μίγμα διαφόρων καρπών. Η εορτή αυτή των αρχαίων Ελλήνων που γινόταν προς τιμήν των νεκρών, έχει κάποια σχέση με το δικό μας Ψυχοσάββατο.

Με τις λέξεις κόλλυβο και κόλλυβα στην αρχή εννοούσαν κάθε είδος μικρού γλυκού από σιτάρι σε σχήμα πίτας ή τα «τρωγάλιζα» και τα «τραγήματα», δηλαδή ξηρούς καρπούς (καρύδια , αμύγδαλα, σταφίδες, φουντούκια, σύκα κ.α.) καθώς και τον «εψητόν σίτον» κατά τον Βυζαντινό λεξικογράφο Σουίδα.

Ταφή: Την ταφή του νεκρού, το στήσιμο μνημείου μαζί με τους συγγενείς του νεκρού και τα μνημόσυνα τα συναντούμε και στους Διονυσιακούς Θιάσους

10Aπό την εποχή του κυκλαδικού πολιτισμού γύρω στο 3000 π.Χ. ως την υπο-μυκηναϊκή περίοδο το 1100 με 1200 π.Χ. οι Έλληνες εφάρμοζαν τον ενταφιασμό ως αποκλειστική πρακτική κήδευσης.

Η κηδεία στους αρχαίους Έλληνες από την ομηρική εποχή περιελάμβανε την πρόθεση, την εκφορά, την ταφή και τον περίδειπνο. Στις περισσότερες περιπτώσεις, αυτή η διαδικασία ακολουθείται στην Ελλάδα πιστά μέχρι και σήμερα. Πρόθεση ήταν η εναπόθεση του στολισμένου νεκρού στη νεκρική κλίνη και η θρηνωδία των οικείων του. Στην εποχή μας ο νεκρός κείται σε φέρετρο, το οποίο είναι ανοιχτό σύμφωνα με την παράδοση, εκτός από τις περιπτώσεις που δεν το επιτρέπει η κατάσταση του πτώματος.

11Ο νεκρός «φυλάσσεται» από τους οικείους όλο το βράδυ πριν την ταφή, ιεροτελεστία που επιβάλλονταν από την λαϊκή σκέψη και διατηρείται ως σήμερα, το λεγόμενο ξενύχτι. Σημαντικό κομμάτι της ελληνικής παράδοσης είναι το μοιρολόι, τα θλιβερά δηλαδή τραγούδια που τραγουδούσαν οι οικείοι του νεκρού μαζί με τη μοιρολογίστρα, επάγγελμα που έχει πια εκλείψει.

Η εκφορά ήταν η μετά την πρόθεση τελετή της μεταφοράς της σορού του νεκρού από την οικία του στον τόπο της ταφής του. Στην εποχή μας παρεμβάλλεται ως ενδιάμεσος σταθμός η εκκλησία, όπου ακολουθείται ειδική λειτουργία, η νεκρώσιμη ή η επίσης ονομαζόμενη εξόδιος ακολουθία, μπροστά στο φέρετρο. Σύμφωνα με τον αρχαίο νόμο η νεκρική πομπή, έπρεπε να περάσει από τους δρόμους της πόλης σιωπηλά. Η ταφή ήταν η τελετή του ενταφιασμού ή της καύσης και της εναπόθεσης των οστών σε τύμβο. Συνήθως αγαπημένα αντικείμενα τοποθετούνταν στο φέρετρο «για να τα πάρει μαζί του» ο νεκρός ενώ σε κάποιες περιοχές νομίσματα ή λίρες αποτίθενται στα χέρια ή στα μάτια του νεκρού ή απλώς μέσα στο φέρετρο ως ναύλα για τον Χάρο. Ο τελευταίος ασπασμός από τα αγαπημένα πρόσωπα δίδεται στο νεκροταφείο πριν κλείσει το φέρετρο.

12Ο Κικέρωνας περιγράφει τη συνήθεια να φυτεύονται λουλούδια στο σημείο της ταφής ώστε να αγαλλιάσει η ψυχή του νεκρού και να εξαγνιστεί το έδαφος, συνήθεια που επιβιώνει ως σήμερα. Μετά την ταφή οι πενθούντες επιστρέφουν στο σπίτι του νεκρού για το περίδειπνο, το δείπνο της παρηγοριάς, που συνοδεύεται από τον καφέ της παρηγοριάς (τούρκικος/ελληνικός) που σερβίρεται με κονιάκ και παξιμάδια. Δυο μέρες μετά την ταφή οι αρχαίοι συνήθιζαν να διοργανώνουν μια τελετή που ονομάζονταν τρίτα, τα σημερινά τριήμερα, ενώ οχτώ μέρες μετά την ταφή ακολουθούσαν τα ένατα, που πραγματοποιούνταν στο σημείο ταφής και αντιστοιχούν στα σύγχρονα εννιάμερα.

 
13Μυστικός δείπνος:

Το τραπέζι των θιασοτών είναι σταθερό χαρακτηριστικό των Ελευσινίων Μυστηρίων.

Οι μύστες τραπεζώνονταν μαζί με τον θεό, κατασταίνοντας έναν σύνδεσμο κοινωνίας μαζί του.

 



14Γάμος: Ο πρώτος εγγεγραμμένος στα αρχεία της Ελλάδος είναι της Πηνελόπης στην Οδύσσεια, αλλά και στην Ιλιάδα ο Ήφαιστος πλουμίζει την ασπίδα του Αχιλλέα με την εξής επιγραφή: Ιστόρησε και γάμους, τις νύφες που γυρνάνε από τα σπίτια τους με φώτα και λαμπάδες και τις περνούσαν με νυφιάτικα τραγούδια από τις ρούγες.

Όταν είχαν ήδη κανονιστεί οι νομικές σχέσεις και τα γαμικά συμβόλαια των νεονύμφων, το επόμενο βήμα ήταν, όπως συμβαίνει και σήμερα, η θρησκευτική τελετή του γάμου αυτό να ήταν απολύτως απαραίτητο, επειδή η μη τήρηση του θρησκευτικού τύπου συνεπαγόταν την μη γνησιότητα των τέκνων και τα νόθα τέκνα δεν μπορούσαν να φέρουν μετά την ενηλικίωσή τους τον τίτλο του πολίτη.

Γιατί η απόκτηση νόμιμων και γνήσιων τέκνων, αποτελούσε τον κύριο σκοπό, για τον οποίο οι Έλληνες, και ειδικότερα οι Αθηναίοι, παντρεύονταν και χαρακτηριστικό και διαφωτιστικό είναι το ακόλουθο απόσπασμα του ρήτορα Δημοσθένη (Κατά Νεαίρας, LIX, §122): «… γιατί αυτό θα πει γάμος, δηλαδή να κάνει παιδιά και να εγγράψει τα παιδιά του… στους δημότες και να παντρεύει τις θυγατέρες του… με πολίτες. Γιατί… τις γυναίκες τις έχουμε, για να μας κάνουν παιδιά και για πιστούς φύλακες του σπιτιού…».

15Ο χρόνος, ωστόσο, που θα γινόταν ο γάμος δεν ήταν τυχαίος, αλλά περιοριζόταν τόσο ως προς την εποχή όσο και τις ημέρες του μήνα. Σχετικά με τον προσδιορισμό της καταλληλότερης ημέρας για την τέλεσή του υπάρχει διαφωνία μεταξύ των αρχαίων. Ο Ησίοδος την επικεντρώνει στην τέταρτη ημέρα του μήνα χωρίς να ξεκαθαρίζει αν εννοεί την τέταρτη μετρώντας από την αρχή ή το τέλος του μήνα, αλλά διασταυρώνοντας τα λεγόμενά του με όσα γράφει ο Πρόκλος καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι αναφέρεται στην τέταρτη ημέρα από την αρχή του μήνα, άλλοι πάλι σημειώνουν ως ημέρα του γάμου αυτήν που θα είχε πανσέληνο, γι’ αυτό και στον Ευριπίδη (Ιφ. Αυλ. 787) όταν η Κλυταιμνήστρα ρωτάει τον Αγαμέμνονα πότε θα γίνει ο γάμος της κόρης τους, εκείνος αποκρίνεται «όταν συμπληρωθεί ο κύκλος της σελήνης» κάτι παρόμοιο αναφέρουν ο Δίων ο Χρυσόστομος (Ζ’,70) και ο Πίνδαρος (Ίσθμ. Ζ’,44).

16Ως προς την εποχή του έτους οι αρχαίοι προτιμούσαν για τους γάμους τον χειμώνα ―λίγο παράξενο για “μας σήμερα― και μάλιστα οι Αθηναίοι είχαν ονομάσει «Γαμηλιώνα» τον μήνα κατά τον οποίο γίνονταν οι γαμήλιες τελετές και που συνέπιπτε με τον δικό μας Ιανουάριο.

 


 


17Η σπουδαιότερη απ’ όλες τις θρησκευτικές γαμήλιες τελετές ήταν η θυσία που προσφερόταν σε όλους τους θεούς-προστάτες του γάμου. Ονομαζόταν «προτέλεια γάμων», που σημαίνει ότι τελούνταν πριν (ίσως και την παραμονή) του γάμου και αποτελούσε την ολοκλήρωση, το «τέλος» σημειωτέον ότι την προτέλεια θυσία προσέφερε ο πατέρας της νύφης. Ως θεοί στους οποίους ήταν καθιερωμένο να προσφέρουν αυτή τη θυσία ή και άλλες διάφορες δεήσεις υπέρ ευοδώσεως του γάμου και ευημερίας των μελλονύμφων, αναφέρονται πέντε: ο Δίας, η Ήρα, η Αφροδίτη, η Πειθώ και η Άρτεμις (που την επικαλούνταν οι γυναίκες στις ωδίνες του τοκετού)

Περίφημη, επίσης, τελετή ήταν και αυτή της απολούσεως ή λουτρόν, που γινόταν την ημέρα του γάμου από τον γαμπρό και την νύφη μαζί, με νερό από την επισημότερη πηγή ή ποταμό κάθε τόπου, όπως στην Αθήνα από την ωραία κρήνη Καλλιρρόη ή στη Θήβα από τον ποταμό Ισμηνό ή στην Τροία από τον Σκάμανδρο ή στη Μαγνησία από τον Μαίανδρο. Απαιτούνταν, πάντως, ζων ύδωρ από ποτάμι ή πηγή, επειδή με το ζωντανό (μη στάσιμο) νερό συμβολιζόταν η συνέχεια της ζωής της οικογένειας, δηλαδή η απόκτηση απογόνων των νυμφευομένων. Αυτά, λοιπόν, τα νερά τα έφερνε συνήθως κάποιο παιδί από τους πλησιέστερους συγγενείς, είτε του γαμπρού είτε της νύφης, και ονομαζόταν λουτροφόρος.

18Μετά την πρώτη νύχτα γάμου, που την καλούσαν μυστική νύχτα, ήταν έθιμο να αποχωρίζεται ο γαμπρός για μία ημέρα τη νύφη. Πήγαινε στο σπίτι του πεθερού, στον οποίο η νύφη έστελνε δώρο ένα πανωφόρι πολυτελείας, σαν να ήθελε να εξαγοράσει έτσι την επιστροφή του γαμπρού κοντά της.

Η ημέρα μετά τη μυστική νύχτα ονομαζόταν απαύλια, γιατί ο νυμφίος «απηυλίζετο», δηλαδή έφευγε από το σπίτι του και το δώρο που έστελνε η νύφη στον πατέρα της, λεγόταν απαυλιστηρία χλανίς.

Την επομένη ημέρα επέστρεφε ο γαμπρός στο σπίτι του. Μαζί με τους συγγενείς και φίλους έδιναν στη νύφη τα δώρα, που λέγονταν ανακαλυπτήρια δώρα, γιατί η νύφη για πρώτη φορά αποκάλυπτε το πρόσωπό της, που το έκρυβε ως τότε με πέπλο. Η διαφορά, σ’ αυτό το σημείο, με τα σημερινά δεδομένα είναι ότι εμείς σήμερα προσφέρουμε τα δώρα συνήθως πριν την τελετή του γάμου.

Βάπτιση: Στην αρχαιότητα συνήθιζαν να βαπτίζουν τα αγάλματα των Θεαινών επιδιώκοντας την αναγέννησή τους μέσα στο νερό. Αλλά και η ανάδυση της Αφροδίτης από τα κύμματα, κατά την μυθολογία, η γέννησή της από το νερό είναι συμβολισμός της άμεσης σχέσης νερού, γονιμοποίησης και γέννησης.

19Η Βάπτιση:

«Αφ’ Εστίας άρχεσθαι»

Πανελληνίως το ιερώτερο μέρος της οικίας, όπως και της πόλεως-κράτους, ήταν ο εγκαθιδρυμένος βωμός της παρθένου θεάς Εστίας, της οποίας το εξαγνιστικό πύρ έπρεπε να παραμένη άσβεστο.

Εθεωρείτο, μαζί με τους λοιπούς εφέστιους θεούς του ευρύτερου οίκου της φράτρας (σόϊ) ως η άγρυπνη προστάτιδα της ηθικής συνοχής και του αδιάσπαστου συνδέσμου τών μελών της οικογένειας.

Όλες οι σημαντικές για την οικογένεια στιγμές, από την είσοδο της νύφης στον οίκο του συζύγου μέχρι και του θανάτου τών γεναρχών, «αφ’ Εστίας» άρχιζαν.

20Στον βωμό της απετίθεντο οι πρώτες ευκτήριες προσφορές και θυσίες της οικογένειας, σ” αυτήν τα γεννώμενα τέκνα και με περιφορά τους περί αυτόν, με την τελετή των «αμφιδρομίων» την δέκατη ημέρα απο τη γέννηση τους τα ονομάτιζαν (Τα αρχαία Ελληνικά ονόματα) θέτοντας τα υπό την προστασία της πρεσβυγενούς θεάς, κόρης του Κρόνου και της Ρέας και αδελφής του Διός. Η ονομασία (βάπτιση) του βλαστού (αγοριού η κοριτσιού) ελάμβανε πανηγυρικό χαρακτήρα. Προσκαλούνταν συγγενείς και φίλοι με δώρα και λευκές λαμπάδες, λευκοφορούντες, όπως και οι γονείς.

Ενώπιον τω ιερέως του Διός του Τελείου, που έψαλλε καθιερωμένες ευχές, ενώ ο πατέρας αλείφοντας το νεοελθόν στο φώς του ήλιου τέκνο του με λάδι απο «ελαίαν μορίαν» -δηλαδή προερχόμενο απο τις ιερές ελιές της Αθηνάς, το περιέφερε τρείς φορές γύρω από τον βωμό της Εστίας εκφωνώντας το όνομα του, και αφού έρριχνε μικρό βόστρυχο απο τα μαλλάκια του παιδιού στο εξαγνιστικό και ζωοποιό, (από τον ουρανό μεταφερθέν κατά την πιστή τους) ιερό πύρ της Εστίας το «εκάθαρε» εμβαπτίζοντας το μέσα σε ειδικό αμφορέα (κολυμπήθρα), που περιείχε χλιαρό νερό, φερμένο από την «Κρήνη της Καλλιρρόης».

Ακολουθούσε εορταστικό γεύμα στο «αίθριο» της οικίας πλησίον του βωμού του Έρκειου Διός (έρκος =προστάτης).

Σπάσιμο αγγείων: Είναι παγανιστικό έθιμο και καταδικαζόταν στον μεσαίωνα.

21Το έθιμο αρχικά αναφέρεται στα χρόνια της ελληνικής αρχαιότητας, συγκεκριμένα στην μινωική περίοδο, όπου οι Κρητικοί από την παραμονή του γάμου τους συγκέντρωναν σε ένα μεγάλο δωμάτιο διάφορα πήλινα βάζα κι ενώ τραγουδούσαν και χόρευαν, τα έσπαζαν ένα – ένα. Η συνήθεια αυτή με τον καιρό γενικεύτηκε σε όλη την Ελλάδα .

Το έθιμο πέρασε, (όπως και άλλα της ελληνικής λαογραφίας) στην Δύση και προσαρμόστηκε ανάλογα στις ιδιαιτερότητες του κάθε λαού. Οι Ορθόδοξοι διατήρησαν το έθιμο κατά την περίοδο της Λαμπρής, λόγω που αυτή η εορτή θεωρείται η μεγαλύτερη για αυτούς. Είναι η γιορτή της επιβεβαίωσης της ζωής και η νίκη ενάντια στο θάνατο.

Το έθιμο «το σπάσιμο των πήλινων αγγείων ή της στάμνας» προέρχεται από τα Αρχαία Ελληνικά χρόνια και πέρασε στο Βυζάντιο και ως κατάλοιπο διατηρείται σε κάποια μέρη των Επτανήσων. Πρόκειται για ταφικό έθιμο, που λίγο πολύ αθέλητα το διατηρούμε όλοι μας έως σήμερα.

Αφού βγάλουμε την σορό του νεκρού από το σπίτι, κάποιος παίρνει και σπάει ένα πιάτο ή κάτι πήλινο, έξω από την πόρτα, για να σταματήσει το κακό. Για να μη πάρει ο νεκρός, σύμφωνα με την πρόληψη που επικρατεί, κάποιον άλλον από την οικογένεια σε σύντομο χρόνο.

Ο λαός νομίζει πως δια του κρότου, που παράγεται από το σπάσιμο των αγγείων, εκτοπίζει το κακό. Το έθιμο του να θραύουμε τα αγγεία και ιδίως τα πήλινα, ανήκει στην αρχαιότητα και πέρασε στο Βυζάντιο και έπειτα στη Δύση.

Προέκτασή του ή καλύτερα μια άλλη μορφή του εθίμου είναι τα βαρελότα και οι κροτίδες και όλα αυτά που παράγουν τον βροντώδη θόρυβο, με σκοπό να εκτοπίσουν το κακό ενεργειακά.

22Μνημόσυνα: Σε επιγραφή της Μαγνησίας μια σειρά από τιτλούχοι Διονυσιακού Θιάσου αφήνουν κληροδοτήματα για να τους γίνονται κάθε χρόνο μνημόσυνα στον Διονυσιακό μήνα Λιναιόνα. Τα τριήμερα, τα εννιάμερα και τα σαράντα είναι αρχαίο ελληνικό νεκρικό έθιμο όπου οι Έλληνες απίθωναν στον τάφο του νεκρού τροφές.

Τα μνημόσυνα είναι πανάρχαιο έθιμο. Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν πως με δεήσεις, θυσίες και προσφορές ήταν δυνατόν να πετύχουν τη συγγνώμη των Θεών για τα αμαρτήματα των νεκρών (Ιλιάδα Ι 497). Υπήρχαν μάλιστα και ιερείς αγύρτες που επισκέπτονταν τις οικίες των πλουσίων, ισχυριζόμενοι πως είχαν από τους θεούς την εξουσία να συγχωρούν τις αμαρτίες "ζώντων και νεκρών" με κατάλληλες γι΄ αυτές ιεροτελεστίες και θυσίες (Πλάτων "Πολιτείαι" Β' 364).

Οι αρχαίοι Έλληνες τελούσαν μνημόσυνο την , την και την 30ή από της ημέρας θανάτου, καλούμενο το τελευταίο "τριακάς" όπου γινόταν και νεκρόδειπνο, καθώς και κατ' έτος κατά την επέτειο των γενεθλίων του αποθανόντος. Στο Άργος το πρώτο μνημόσυνο γινόταν υπέρ του νεκρού προς τιμή όμως του Απόλλωνα, το δε της 30ης προς τιμή του Ερμή. Γενικά σε όλον τον αρχαίο ελληνικό κόσμο, τελούνταν μνημόσυνα καλούμενα "Νεκύσια" με προσφορές οίνου, ελαίου, αρωμάτων και με θυσία κόκορα ή κότας, χρώματος όμως κατά κανόνα μαύρου.

23Τα αυγά τού Πάσχα: Μία από την αρχαιότερη Ορφική Θεογονία που ο Έρως βγαίνει από το αυγό που το γέννησε η νύχτα. Το κοσμογονικό, αυγό θα το βρούμε στην κατά Ιερώνυμον και Ελλάνικον Θεογονία στην ραψωδική θεογονία και στου Επιμενίδη.

Το Ωόν (αυγό) αρχετυπικό σύμβολο της γέννησης του κόσμου.

Το Πάσχα: Τοποθετήθηκε στα Αδώνια που εορτάζονταν κάθε άνοιξη με την αναπαράσταση του θανάτου του Άδωνι. Οι γυναίκες στόλιζαν το νεκρικό κρεβάτι του παιδιού του Έρωτα, όπως στολίζεται ο σημερινός επιτάφιος με λουλούδια, πρασινάδες και καρπούς, στην συνέχεια ακολουθούσε η περιφορά του επιτάφιου με μοιρολόγια! Την επόμενη μέρα τραγούδαγαν και πανηγύριζαν την ανάσταση του ωραίου Άδωνι.

24Τα κάλαντα: Ήταν η εορτή των Ελλήνων τον μήνα Πυανοψιών. Τα Πυανέψια προς τιμήν της σκυράδος Αθηνάς και του Απόλλωνα και αργότερα του Διονύσου γιόρταζαν την γονιμότητα του χρόνου που έφευγε και την συνέχιση της γονιμότητας του επόμενου χρόνου. Όλο το διήμερο των εορτών της πρωτοχρονιάς που λεγόταν κάλαντα, άναβαν φανάρια έξω από το σπίτι τους.

Θεοφάνεια: Οι πρόγονοί μας γιόρταζαν την επιστροφή του θεού Απόλλωνα από την χώρα των υπερβορείων όπου περνούσε τον χειμώνα του κατά την λαϊκή δοξασία.Την νέα αποκάλυψη του θεού την γιόρταζαν στους ιερούς και την ονόμαζαν θεοφάνεια.

Ηρόδοτος, αρχαίο κείμενο:

25Επιτελέσας δέ ο Κροίσος ταύτα απέπεμπε ες Δελφούς καί τάδε άλλα άμα τοίσι. κρητήρας δύο μεγάθεϊ μεγάλους, χρύσεον καί αργύρεον, τών ο μέν χρύσεος έκειτο επί δεξιά εσιόντι ες τόν νηόν, ο δέ αργύρεος επ’ αριστερά. Μετεκινήθησαν δέ καί ούτοι υπό τόν νηόν κατακαέντα, καί ο μέν χρύσεος κείται εν τώ Κλαζομενίων θησαυρώ, έλκων σταθμόν είνατον ημιτάλαντον καί έτι δώδεκα μνέας, ο δέ αργύρεος επί τού προνηίου της γωνίης, χωρέων αμφορέας εξακοσίους. επικίρναται γάρ υπό Δελφών Θεοφανίοισι.

Απόδοση Κάκτου:

Ο Κροίσος δεν σταμάτησε εκεί τις προσφορές του στο μαντείο των Δελφών. Έστειλε ακόμα δύο τεράστιους κρατήρες ένα χρυσό, που τοποθετήθηκε στην δεξιά μεριά της εισόδου του ναού κι έναν ασημένιο, στα αριστερά.

Αυτά μετακινήθηκαν επίσης την εποχή της πυρκαγιάς καί τον χρυσό, που ζυγίζει τεσσερισήμισι τάλαντα καί δώδεκα μνες, βρίσκεται τώρα στον θησαυρό των Κλαζομενών, ενώ το ασημένιο χωρεί εξακόσιους αμφορείς, είναι στην γωνία του πρόναου. Η χωρητικότητά του είναι γνωστή, επειδή οι ιερείς το χρησιμοποιούν για να αναμειγνύουν κρασί στα Θεοφάνεια. Όπως λοιπόν συνάγεται από το ανωτέρω παρατιθέμενο απόσπασμα, στους Δελφούς, εορτάζονταν τα Θεοφάνεια.

Αναστενάρια: Τα Αναστενάρια είναι ένα παραδοσιακό ελληνικό θρησκευτικό έθιμο - γιορτή, κύριο χαρακτηριστικό του οποίου είναι η εκτέλεση πυροβασίας, είναι δηλαδή βαδίσματος με γυμνά πόδια πάνω σε ένα στρώμα πυρακτωμένων κάρβουνων.

26Πιθανολογείται ότι τα Αναστενάρια, είναι επιβίωση αντίστοιχων θρησκευτικών πρακτικών της αρχαιότητας και συγκεκριμένα πρακτικών από την λατρεία του Διόνυσου.

Τα Αναστενάρια γίνονται σήμερα στην Αγία Ελένη Σερρών, στην Κερκίνη Σερρών στο Στρυμωνικό Σερρών, στον Λαγκαδά, στη Μελίκη της Ημαθίας και στην Μαυρολεύκη της Δράμας.

Συνδέονται δε με τη γιορτή των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης στις 21 Μαΐου. Οι εκδηλώσεις ξεκινάνε την παραμονή της 21ης Μαΐου και τελειώνουν το βράδυ της 23ης.

Το όνομα αναστενάρια πάρθηκε από το αναστενάρι, το εικόνισμα που κρατούν σ' όλη τη διάρκεια της γιορτής στα χέρια τους και που θεωρείται ο ανώτατος αρχηγός των αναστενάρηδων. Η γιορτή αρχίζει με ξέφρενο χορό, με την συνοδεία του ταμπούρλου και με ψαλμωδία ύμνων. Κατόπιν γίνεται η ζωοθυσία (την δεύτερη μέρα), όπου το κρέας του σφαγμένου ζώου μοιράζεται στις οικογένειες του χωριού. Αρχίζει πάλι ο χορός και το φαγοπότι και σαν κλείσιμο έρχεται η πυροβασία.

Κατά την φάση αυτή ορισμένοι από τους συμμετέχοντες, εκστασιασμένοι από την πίστη τους, ρίχνονται στα αναμμένα κάρβουνα και χορεύουν κρατώντας στα χέρια τους ένα εικόνισμα ή ένα Ευαγγέλιο.

Ταυροκαθάψια: Τα ταυροκαθάψια ήταν άθλημα της μινωικής εποχής, στο οποίο ο αθλητής εκτελούσε άλματα πάνω από τον ταύρο. Έχουν βρεθεί αρκετές παραστάσεις και στην Κρήτη (τοιχογραφίες, αγαλματίδια, σφραγίδες) αλλά και σε άλλα μέρη της Ελλάδας (Πύλος, Τίρυνθα) και στη Μικρά Ασία (Σμύρνη).

27Η γιορτή ήταν αφιερωμένη στον θεό Ποσειδώνα. Το άθλημα, αντίθετα με την ταυρομαχία, δεν απαιτούσε το φόνο των ταύρων. Ο σκοπός του ήταν να αναδείξει την τόλμη και την ευλυγισία των αθλητών. Τέσσερις άνδρες και γυναίκες κρατούσαν ξύλινα ρόπαλα και τριγυρίζοντας τον ταύρο, ένας από αυτούς προσπαθούσε να ανέβει στη ράχη του ζώου και κρατώντας τα κέρατα του εκτελούσε διάφορες ακροβατικές ασκήσεις.

Στην νότια Γαλλία τελούνται άλματα με ταύρους, με το όνομα Course Landaise, στην πόλη Mont de Marsan στην Γασκώνη.

Στην Ισπανία, οι Recortadores παίζουν με τον ταύρο, προσπαθώντας να τους αποφύγουν και να πηδήξουν από πάνω τους.

 

 

 
***************

Πηγές:
www.logiosermis.net
https://el.wikipedia.org

https://olympia.gr
http://www.crashonline.gr
http://www.esoterica.gr/articles/symbols/easter/easter.htm


Βιβλιογραφία:
. Βατάλας, Μάνος Δ., Δημοσιογράφος, Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια,
τόμος Ιη΄, σσ. 262 – 263
. ΑΛ. ΛΙΑΡΜΑΚΟΠΟΥΛΟΣ Νομικός-Ιστορικός
. Βλ. Τάκη Νατσούλη, Το Λεξικό της Λαϊκής Σοφίας, εκδόσεις Σμυριωτάκης,

Pin It

Ενημερωθείτε καθημερινά και μέσα από τις συνδέσεις του Ινστιτούτου - στα παρακάτω κοινωνικά δίκτυα

1 facebook2 twitter3 youtube4 tumblr5 pinterest6 linked7 stumbleupon8 vk9 Medium

Σχετικά με Εμάς

Το Παγκόσμιο Ινστιτούτο Ελληνικού Πολιτισμού «ΕΛΞΕΥΣΙΣ», είναι Αστική Μη Κερδοσκοπική Εταιρεία με έδρα τον Βόλο. Παρ' ό,τι προϋπήρχε σαν πολιτιστικός φορέας, προέκυψε η ανάγκη δημιουργίας του Ινστιτούτου, από την πολιτιστική πρόκληση των δράσεων, εκτός των Ελλαδικών πλέον συνόρων.

Φορέας πολιτισμού, με πολυετή πείρα και έντονη δραστηριότητα στις τέχνες και τον πολιτισμό. Ανάμεσα στους σκοπούς του είναι και οι προσεγγίσεις των πολιτισμικών – πολιτιστικών διαδρομών που αφορούνε στο σύνολό τους τον ελληνικό πολιτισμό, από την γέννησή του έως και σήμερα, αλλά και την διάδοσή του σε όλον τον κόσμο.


Περισσότερα...

Στοιχεία - Διεύθυνση

Επικοινωνία
"ΕΛΞΕΥΣΙΣ"
Παγκόσμιο Ινστιτούτο Ελληνικού Πολιτισμού
+30 24210 20038 / + 30 698 8085300
info@elxefsis.com
elxefsis@gmail.com
Διεύθυνση
Γαλλίας 73 / Μαγνησία - Βόλος
Τ.Κ. 38221