ΙΑΤΡΟΙ – ΙΑΤΡΟΦΙΛΟΣΟΦΟΙ

ΠΡΟΟΜΗΡΙΚΗ ΕΠΟΧΗ

1. ΜΕΛΑΜΠΟΥΣ Ο ΑΡΓΕΙΟΣ
Μάντης, ιατρομάντης και καθαρτής των πρωίμων ιστορικών χρόνων, είναι άμεσα συνδεδεμένος με το Άργος. Μορφή εξέχουσα της ελληνικής μυθολογίας, υμνήθηκε ιδιαίτερα κατά την αρχαιότητα. Ένα μεγάλο έπος που θεωρείται, σύμφωνα με τις μαρτυρίες, ότι περιελάμβανε τουλάχιστον τρία βιβλία, ίσως και περισσότερα, έφερε την ονομασία «Μελαμπόδεια ή Μελαμποδία». Δυστυχώς δεν έχει διασωθεί.

2. ΑΣΚΛΗΠΙΟΣ (12^ος αιώνας π.Χ.)
Ο πρώτος Ιατρός  του  αρχαίου  Ελληνικού κόσμου. Σύμφωνα  με  την παράδοση ήταν  γιος  ενός  θεού,του Απόλλωνα και μιας θνητής,  της Κορρωνίδας η  οποία  ήταν  κόρη του βασιλιάτης Λακέρειας (ευρίσκετο στην Θεσσαλική πεδιάδα)Φλεγύα και εγγονήτου βασιλιά της Επιδαύρου Μάλου. Σύμφωνα  με  τον  Όμηρο γεννήθηκε στην Τρίκκη (σημερινά Τρίκαλα), ενώ σύμφωναμετον Πίνδαρο  στην Λακέρεια, πατρίδα της μητέρας του. Στην Τρίκκη  ο  Ασκληπιός  δημιούργησε  το  πρώτο  «υγιεινοθεραπευτήριο», το πρώτο Ασκληπιείο.

Ενδεικτικά αποσπάσματα έργων / Σωζόμενα:

«ΠΕΡΙ ΙΑΣΗΣ»

Στα Ασκληπιεία κατέφευγαν οι ασθενείς επί πληρωμή καί παρέμεναν αρκετές ημέρες. Προηγείτο προ καταρκτική θεραπευτική αγωγή, αποκαθαρτική, με λουτρά καθαριότητας και αποχή από ορισμένα είδη τροφής. Μετά την φάση αυτή, επιτρεπόταν στους ασθενείς να εισέλθουν στο ιερό, όπου ακολουθούσε λεπτομερής εξέταση του ασθενούς από τους ιερείς και θρησκευτικές τελετές (θυσίες και καθαρμοί). Η θεραπεία άρχιζε με δίαιτα, που διαρκούσε πολλές ημέρες, γυμναστική, προσευχές, εγκοιμήσεις και διδασκαλίες, που τόνωναν ψυχικά τον ασθενή και τελείωνε με λουτροθεραπεία και μάλαξη. Η εγκοίμηση ήταν η ψυχολογική προετοιμασία του ασθενούς από τους ιερείς. Ο ασθενής κοιμόταν μέσα στο Άβατον του ιερού, στα πόδια του αγάλματος του Ασκληπιού, προκειμένου να ονειρευθεί την ίασή του (είδος αυθυποβολής). Στην πρώιμη φάση των Ασκληπιείων θεωρείται ότι υπήρχε άμεση παρέμβαση του ιερέως, ο οποίος με το προσωπείον του Ασκληπιού εισήρχετο στο Άβατον συνοδευόμενος από ιέρεια και εκτελούσε διάφορα είδη θεραπείας. Σε μετεγενέστερες εποχές, η εγκοίμηση περιοριζόταν σε συμβουλές ή στην υποβολή ή στην ερμηνεία των ονείρων. Μετά την θεραπεία ήταν έθιμο να αφιερώνουν στον θεό ένα ανάθημα, μια αναπαράσταση σε χρυσό ή άργυρο ή σε μάρμαρο του μέρους που θεραπεύτηκε, ή να ρίχνουν νομίσματα στην ιερή πηγή. Σε κάθε Ασκληπιείο, ανάλογα με την νοοτροπία των κατοίκων της χώρας, γινόταν χρήση διαφόρων τρόπων θεραπείας με μεγαλύτερη ή μικρότερη τάση προς τον μυστικισμό ή την εμπειρία. Εάν δεν επιτυγχάνετο ίαση κατέφευγαν στα μαγικά, στις μαντείες και στα κατάλληλα φάρμακα. Η επίγνωση της αδυναμίας του πρωτόγονου ανθρώπου έναντι των στοιχείων της φύσης (αρρώστια, θάνατος κλπ) δημιούργησε την ανάγκη της ικεσίας και της επίκλησης. Οι θεουργικές επικλήσεις γινόταν σε ένα μίγμα αιγυπτιακής, χαλδαϊκής, ελληνικής και λατινικής γλώσσας. Η θεουργική δημιούργησε τον ιατρικό μυστικισμό, ο οποίος μέσω της αγυρτείας ασκούσε υποβολή στους ασθενείς και μερικές φορές είχε και ιαματικό αποτέλεσμα. Τέτοιου είδους θεουργική υποβολή ασκούνταν και στα Ασκληπιεία, όπου με τις εγκοιμίσεις επιχειρείτο η ίαση.

ΑΡΧΑΙΚΗ ΕΠΟΧΗ: 7^ος - 6^ος αιώνας π.Χ.


3. ΑΛΚΜΑΙΩΝ (6^ος-5^ος αιώνας π.Χ.)
Κατάγονταν από τον Κρότωνα της Μεγάλης Ελλάδας. Ήταν ένας από τους πιο επιφανείς φυσικούς φιλοσόφους και ιατρικούς θεωρητικούς της αρχαιότητας. Ο πατέρας του ονομαζόταν Πειρίθους. Ορισμένοι πιστεύουν ότι υπήρξε μαθητής του Πυθαγόρα και ενδέχεται να είχε γεννηθεί το 510 π.Χ. Παρόλο που έγραψε κυρίως για ιατρικά θέματα υπάρχουν κάποιες υποδείξεις ότι δεν ήταν γιατρός αλλά ένας φιλόσοφος της επιστήμης, καθώς είχε μελετήσει επίσης αστρολογία και μετεωρολογία. Τίποτα περισσότερο δεν είναι γνωστό για τα γεγονότα της ζωής του.

Ενδεικτικά αποσπάσματα έργων / Σωζόμενα:

«ΑΦΟΡΙΣΜΟΙ»

Αρχαίο κείμενο:

«Περί των αφανέων, περί των θνητών σαφήνειαν μεν θεοί έχοντι, ώς δε ανθρώποις τεκμαίρεσθαι.»

«Άνθρωπος των άλλων διαφέρει, ότι μόνον ξυνίησι, τα δ άλλα αισθάνεται μεν, ου ξυνίησι δε.»

«Τους ανθρώπους διά τούτο απόλλυσθαι, ότι ου δύνανται την αρχήν τω τέλει προσάψαι.»

«Της μεν υγιείας είναι συνεκτικήν την ισονομίαν τών δυνάμεων υγρού, ξηρού, ψυχρού, θερμού, πικρού, γλυκέως και των λοιπών, την δε εν αυτοίς μοναρχίαν, νόσου φθοροποιόν γάρ εκατέρου μοναρχίαν.»

«Εχθρόν άνδρα ράιον φυλάξεσθαι ή φίλον.»

Μετάφραση:

«Για τα αφανή μόνον οι θεοί έχουν σαφήνεια. Οι άνθρωποι εικάζουν.»

«Ο άνθρωπος διαφέρει προς τα άλλα στο ότι είναι ο μόνος που έχει νόηση, ενώ τα άλλα αισθάνονται μέν αλλά δεν νοούν.»

«Γι αυτό πεθαίνουν, οι άνθρωποι, διότι δεν μπορούν να προσάψουν την αρχή στο τέλος.»

«Η υγεία είναι συνεκτική ισονομία των δυνάμεων του υγρού, ξηρού, ψυχρού, θερμού, πικρού, γλυκού και των λοιπών. Η μοναρχία μίας δύναμης στις άλλες είναι φθοροποιός νόσος»

«Απ’ τον εχθρό πιο εύκολα φυλάγεσαι, παρά από τον φίλο.»

«Η ψυχή είναι αθάνατη και η κίνηση της είναι συνεχής σαν του Ήλιου».


«ΠΕΡΙ ΕΓΚΕΦΑΛΟΥ»

Ο Αλκμέων είναι ο πρώτος που αναγνώρισε τον εγκέφαλο ως κεντρικό όργανο με το οποίο συνδέονται όλες οι αισθήσεις. Είπε πως η “ορατή” διαφορά ανάμεσα στον άνθρωπο και στα ζώα είναι πως αυτός κατανοεί μέσω του εγκεφάλου, ενώ εκείνα απλώς αισθάνονται. Ως έμπειρος φυσιολόγος ερευνητής κατάλαβε την τεράστια σημασία του εγκεφάλου ως «ηγεµονικό» κεντρικό όργανο και ύστερα από ανατομικές μελέτες ανακάλυψε τα αισθητήρια νεύρα του που τα ονόμασε «πόρους» (αγγεία). Συγκεκριμένα, ο Αλκμαίων, λέγει πως µε τους «πόρους» ο εγκέφαλος αντιλαμβάνεται τις πληροφορίες που δίνουν οι αισθήσεις και έτσι δημιουργείται η νόηση, που στηρίζεται, στην μάθηση, στην φαντασία, στην μνήμη και στην κρίση. «άπασας δε τα αισθήσεις συντηρείσθε πως προς τον εγκέφαλον.»

Η Ισορροπία των Αντιθέτων:
O Αριστοτέλης στο έργο του ‘Μεταφυσικά’ παραδίδει έναν πίνακα αντιθέτων δυνάμεων που όπως αναφέρει άνηκε στον ιατροφιλόσοφο Αλκμαίων.

Οι δέκα βασικές αρχές, που διατάσσεται σε µία συστοιχία:

πέρας  και  άπειρον
περιττόν  και άρτιον
έν  και  πλήθος
δεξιόν  και  αριστερόν
άρρεν  και  θήλυ
ηρεµούν  και  κινούµενον
ευθύ  και  καµπύλον
φως  και  σκότος
αγαθόν  και  κακόν
τετράγωνον και  ετερόµηκες

Με βάση αυτές τις αντίθετες δυνάμεις ο Αλκμαίων ορίζει την υγεία ως ισομερή μείξη και κατανομή (ισονομία) των σωματικών δυνάμεων . Η ασθένεια προκαλείται από την επικράτηση μίας εκ των δύο δυνάμεων (μοναρχία), γι’ αυτό και η θεραπεία έγκειται στην εξισορρόπηση των δυνάμεων αυτών. Η θεωρία αυτή επηρέασε σε μεγάλο βαθμό τους Ιπποκρατικούς γιατρούς που διατύπωσαν την δική τους διδασκαλία για τις «κράσεις» που και αυτή προϋποθέτει, ίση ανάμειξη των συστατικών του σώματος.


«ΠΕΡΙ ΘΑΝΑΤΟΥ & ΑΘΑΝΑΣΙΑΣ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ»

«Η γραμμή του βιολογικού χρόνου που διαγράφει κάθε ζωντανός οργανισμός δεν είναι κυκλική και ανακυκλούμενη παρά γραμμική πορεία προς τα εμπρός χωρίς επαναφορά. Αν τα γηρατειά θα ήταν μια άλλη παιδική ηλικία, οι άνθρωποι και τα άλλα ζώα θα μπορούσαν να ζουν αιώνια, μια και η πορεία της ζωής τους θα ήταν ένας κύκλος, όπου το τέλος θα αποτελούσε μια νέα αρχή και η ζωή θα επαναλαμβανόταν αιώνια νέα. Καθετί, λοιπόν, που γεννιέται και ζει οδηγείται αναγκαστικά στον θάνατο, γιατί η αρχή δεν μπορεί να προσαφθεί στο τέλος.»

«Η ψυχή βρίσκεται σε διαρκή κίνηση και αυτή ακριβώς είναι η αιτία που την καθιστά αθάνατη και θεϊκή όπως και όλα τα θεία ουράνια σώματα».

Το τελικό συµπέρασμα του Αλκµαίων, ύστερα από όλες τις μελέτες του είναι πως ο άνθρωπος οδηγείται στον βιολογικό θάνατο γιατί δεν μπορεί να ενώσει την ΑΡΧΗ με το ΤΕΛΟΣ. Ο βίος του ανθρώπου δεν είναι κύκλος αλλά ευθεία γραμμή. Μην μπορώντας οι άνθρωποι να εξασφαλίσουν την αθανασία, μπορούν να εξασφαλίσουν την ΕΥ-δαιμονίαν τους. Μια κατάσταση συνδεδεμένη με την καλή υγεία, ψυχής και σώματος.»


4. ΔΗΜΟΚΗΔΗΣ Ο ΚΡΟΤΩΝΙΑΤΗΣ (6^ος-5^ος αιώνας π.Χ.)
Υπήρξε ιατρός της αρχαιότητας, ο πλέον επιδέξιος της εποχής του σύμφωνα με τον Ηρόδοτο. Γεννήθηκε στον Κρότωνα της νότιας Ιταλίας και πατέρας του ήταν ο Καλλιφών, ιερέας στην υπηρεσία του Ασκληπιού. Φαίνεται πως έγραψε βιβλίο για την ιατρική που χρησιμοποιήθηκε και σε έργα μεταγενεστέρων του.

ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ: 5^ος - 4^ος αιώνας π.Χ.

5. ΔΙΟΓΕΝΗΣ Ο ΑΠΟΛΛΩΝΙΑΤΗΣ (5^ος αιώνας π.Χ.)
Ήταν αρχαίος Έλληνας φυσικός και φιλόσοφος από την Απολλωνία της βόρειας Κρήτης, μαθητής του Αναξιμένους. Το όνομα του πατέρα του ήταν Απολλοθέμις. Υπήρξε οπαδός της Ιωνικής Σχολής και έγραψε στην ιωνική διάλεκτο. Επεχείρησε όπως διαφαίνεται να συνδυάσει την υλιστική θεωρία του δασκάλου του Αναξιμένους με εκείνη του Αναξαγόρα όπου και κυριαρχεί το Ένα ως Αρχή του κόσμου. Αξιόλογες είναι μερικές κοσμολογικές θεωρίες του Διογένη του Απολλωνιάτη, κατά τις οποίες αν η «ουσία του αέρα» είναι βαριά, σχηματίζει γη, ενώ αν είναι «κούφη» αποτελεί τον Ήλιο και τους αστέρες. Από το έργο του φιλοσόφου και φυσικού «Περί Φύσεως» σώθηκαν λίγα μόνο αποσπάσματα, κυρίως από τον Σιμπλίκιο. Το έργο αυτό πρέπει να γράφτηκε μετά το 405 π.Χ., δηλαδή μετά τη ναυμαχία στους Αιγός Ποταμούς, επειδή μνημονεύει ένα μετεωρίτη που έπεσε τότε στην περιοχή.

6. ΗΡΟΔΙΚΟΣ Ο ΣΗΛΥΜΒΡΙΟΣ (5^ος αιώνας π.Χ.)
Ήταν αρχαίος Έλληνας ιατρός του πέμπτου αιώνα π.Χ., που γεννήθηκε στην Σηλυμβρία. Θεωρείται ότι χρησιμοποίησε πρώτος την θεραπευτική σωματική άσκηση ως ιαματικό μέσο για να γιατρέψει ασθένειες, και θεωρείται ότι ήταν ένας από τους δασκάλους του Ιπποκράτη. Συνιστούσε επίσης την καλή διατροφή και τα μασάζ με την χρήση βοτάνων και ελαίων, ενώ οι θεωρίες του έγιναν θεμέλιο της αθλητικής ιατρικής. Έδωσε συγκεκριμένες οδηγίες για το πως να εφαρμόζεται το μασάζ. Ο Ηρóδιĸος περιγράφεται επίσης ως παιδοτρίβης και σοφιστής.

7. ΕΜΠΕΔΟΚΛΗΣ Ο ΑΚΡΑΓΑΝΤΙΝΟΣ (495-430 π.Χ.)
Ήταν αρχαίος Έλληνας πυθαγόρειος φιλόσοφος, ένας από τους σπουδαιότερους αντιπροσώπους της προσωκρατικής ελληνικής φιλοσοφίας, φυσικός, μηχανικός, εφευρέτης, ιατρός, μουσικός και ποιητής. Η ζωή του υπήρξε αντικείμενο πολλών μυθοπλασιών και, σύμφωνα με τις δοξασίες του περί μετενσάρκωσης, ήταν κι ο ίδιος, όπως δηλώνει, δαίμονας που έπεσε σε βαρύ αμάρτημα, ξέπεσε από την θεϊκή φύση του και πέρασε διαδοχικά από σώμα ζώου, φυτού και ανθρώπου, περιπλανώμενος στο σύμπαν, προορισμένος όμως, αργά ή γρήγορα να ξαναπάρει την αρχική του φύση. Από τα σωζόμενα αποσπάσματα των έργων του Εμπεδοκλή εξάγεται ότι ο συγγραφέας τους, εκτός από την γενική Φυσική, είχε και ειδικότερες γνώσεις Φυσιογνωσίας και Ιατρικής, ιδιαίτερα Φυσιολογίας, Ανατομίας και Εμβρυολογίας, και ότι έτσι συνδεόταν με την μεγάλη ιατρική παράδοση της Κάτω Ιταλίας.

Ενδεικτικά αποσπάσματα έργων / Σωζόμενα:

«ΠΕΡΙ ΦΥΣΕΩΣ»

«Φάρμακα όσα έχουν βρεθεί για τα κακά θα μάθεις
και για τα γηρατειά, τι όλα θα πω σε σένα μόνο και των ακούραστων ανέμων την ορμή θα πάψεις, που πα στη γη φυσώντας τα χωράφια τα ρημάζουν και πάλι σα θελήσεις τους ανέμους ξαναφέρνεις κι από θολή βροχή καλοκαιρίσια φτιάχνεις ξέρα για τους ανθρώπους κι από ξέρα δεντροθρόφες πάλι πνοές θα πλάσεις, που αναβλύζουν από τον αιθέρα. Και την ζωή θα φέρεις απ' τον Άδη πεθαμένου»

"Αλίμονο, άθλιο γένος των θνητών! Είσαι διπλά καταραμένο! Με τι αγώνες και με πόσες θλίψεις γεννήθηκες"

"Βλέπε την Φιλότητα (Αγάπη) με τα πνευματικά σου μάτια και μην παραμένεις έκθαμβος (με στραβωμένα τα φυσικά μάτια)"

"Και όπως ένας άνθρωπος που πρόκειται να βγει έξω σε νύχτα με καταιγίδα, παίρνει ένα φανάρι και γύρω απο την φωτιά βάζει διαφανή τοιχώματα απο λεπτό κέρατο για να αποφύγει την ενέργεια των ροών του αέρα, όπως τα τοιχώματα εμποδίζουν τις κακές θελήσεις των ανέμων και επιτρέπουν στην φωτιά να φωτίζει, έτσι και η Φιλότητα συνέλαβε κάποτε το εναρκτικό Πυρ, και έθεσε γύρω απο την κόρη του ματιού ευαίσθητες μεμβράνες που επιτρέπουν μέσω των υγρών που τις περιβάλλουν, να περάσει το πυρ (του βλέμματος) στην λεπτότερη υφή του".


«ΑΝΑΦΟΡΑ»

Τα πιο εκπληκτικά επιτεύγματα του Εμπεδοκλή σημειώθηκαν στην ιατρική. Αναφέρεται πως είχε καταφέρει να αναστήσει μια γυναίκα, που είχε ήδη τριάντα μέρες πάψει ν’ αναπνέει. Αυτή θα πρέπει να ήταν υστερική που είχε περιπέσει σ’ ένα είδος βαθύτατου λήθαργου. Ο Εμπεδοκλής, όμως, ανακάλυψε κάποιο σημείο θερμότητας στην επιφάνεια του σώμα­τός της και κατάφερε να την επαναφέρει στην ζωή.

Διογένη Λαέρτιου Βίοι Φιλοσόφων 8:
"Σχετικά με τον θάνατο του λέγονται διάφορα πράγματα. Ο Ηρακλείδης που ανέφερε τα σχετικά με την γυναίκα που δεν ανέπνεε (για κάποιους… ήταν νεκρή για 30 ημέρες), ότι δηλαδή δοξάστηκε ο Εμπεδοκλής όταν έστειλε πίσω ζωντανή τη νεαρή γυναίκα, λέει ότι πρόσφερε θυσία στο χωράφι του Πεισιάνακτος. Είχε καλέσει και μερικούς φίλους του, ανάμεσα του και τον Παυσανία. Μετά το γλέντι οι υπόλοιποι αποτραβήχτηκαν και αναπαύονταν, άλλοι κάτω από τα δέντρα του διπλανού χωραφιού και άλλοι όπου ήθελαν. Ο Εμπεδοκλής έμεινε εκεί που είχε καθίσει. Όταν σηκώθηκαν το πρωί, ήταν ο μόνος που έλειπε. Άρχισαν να τον αναζητούν και οι δούλοι που ρωτήθηκαν έλεγαν πως δεν γνωρίζουνε τίποτε. Ένας τότε είπε ότι τα μεσάνυχτα σηκώθηκε και είδε ουράνιο φως και μία λάμψη Τίποτε άλλο…(για κάποιους πάλι… ότι ένα πύρινο άρμα ήρθε από τον ουρανό και τον πήρε). Ο Έρμιππος λέει ότι θεράπευσε κάποια Ακραγαντίνη Πάνθεια που την είχαν ξεγραμμένοι οι γιατροί και γι' αυτό έκανε τη θυσία και ότι αυτοί τους οποίους είχε καλέσει ήταν περίπου ογδόντα. Ο Ιππόβοτος αναφέρει πως, όταν σηκώθηκε, προχώρησε προς την Αίτνα και μόλις έφτασε πλησίασε στους κρατήρες της φωτιάς και εξαφανίστηκε, θέλοντας με αυτόν τον τρόπο να ενισχύσει τη φήμη του ότι είχε γίνει θεός (κατ'άλλους για να συναντήσει την πραγματική φύση και να γίνει και ο ίδιος φωτιά)"

Λέγεται ακόμα πως χάρη στην παντοδυναμία της μουσικής ήταν σε θέση να κατευνάζει τα πάθη, πράγμα που απέδειξε όταν κάποτε, φιλοξενούμενος, ήρθε αντιμέτωπος μ’ έναν νεαρό που είχε ορμήξει μαινόμενος στο σπίτι του οικοδεσπότη του, κατηγορώντας τον τελευταίο επειδή είχε καταδικάσει τον πατέρα του σε θάνατο. Του χάρισε τη χαμένη του γαλήνη τραγουδώντας τους στίχους εκείνους της Οδύσσειας όπου γίνεται λόγος για το νηπενθές, το ναρκωτικό που ηρεμεί τον πόνο και την οργή και θεραπεύει όλες τις δυστυχίες.


«ΚΑΘΑΡΜΟΙ»

"Εάν κάποια ψυχή που έζησε πολλές ημέρες, μολύνθηκε ή ακολούθησε τις προτροπές του μίσους ή διέπραξε εγκλήματα, είναι καταδικασμένη να περιπλανιέται για χιλιάδες χρόνια, μακριά απο την κατοικία των Μακάρων"

"Πρόκειται να γεννιέται ασταμάτητα σε βάθος χρόνου, σε μορφές θνητές και να περνά απο τη μια οδυνηρή ζωή στην άλλη. Ένα στοιχείο θα την δέχεται απο ένα άλλο ενώ όλα μαζί θα την απορρίπτουν".

"Είμαι και εγώ ένας εξόριστος δραπέτης απο την κατοικία των θεών, ένα παιχνίδι μέσα στα χέρια της διχόνοιας".


8. ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ Ο ΚΩΟΣ (460-370 π.Χ.)
Ήταν αρχαίος Έλληνας ιατρός και θεωρείται μία από τις πιο εξέχουσες προσωπικότητες στην ιστορία της ιατρικής. Αναφέρεται ως ο πατέρας της σύγχρονης ιατρικής σε αναγνώριση της συνεισφοράς του στο πεδίο της ιατρικής επιστήμης ως ο ιδρυτής της Ιπποκρατικής Ιατρικής Σχολής. Ο Ιπποκράτης είναι ο θεμελιωτής της ορθολογικής ιατρικής που κατόρθωσε να την απαλλάξει από τα μεταφυσικά στοιχεία, τις προλήψεις, τις προκαταλήψεις, τις δαιμονολογίες και τις δεισιδαιμονίες της εποχής. Πέτυχε το αρμονικό συνταίριασμα της ανθρωποκεντρικής επιστήμης με την ιατρική τέχνη και τον φιλοσοφικό στοχασμό, ταυτίζοντας την επαγγελματική της άσκηση με τις ηθικοδεοντολογικές αρχές και τις ουμανιστικές αξίες. Το πρωτοποριακό και σε σημαντικό βαθμό προβλεπτικό του έργο επηρέασε τις περισσότερες σύγχρονες ιατροβιολογικές ειδικότητες του δυτικού κόσμου που επάξια τον ονόμασε θεμελιωτή και στυλοβάτη της Ιατρικής Επιστήμης.

Ενδεικτικά αποσπάσματα έργων / Σωζόμενα:

«ΙΠΠΟΚΡΑΤΙΚΟΣ ΟΡΚΟΣ»

Αρχαίο κείμενο:

ὀμνύω Ἀπόλλωνα ἰητρὸν καὶ Ἀσκληπιὸν καὶ Ὑγείαν καὶ Πανάκειαν καὶ θεοὺς πάντας τε καὶ πάσας, ἵστορας ποιεύμενος, ἐπιτελέα ποιήσειν κατὰ δύναμιν καὶ κρίσιν ἐμὴν ὅρκον τόνδε καὶ συγγραφὴν τήνδε.
ἡγήσασθαι μὲν τὸν διδάξαντά με τὴν τέχνην ταύτην ἴσα γενέτῃσιν ἐμοῖσι, καὶ βίου κοινώσεσθαι, καὶ χρεῶν χρηίζοντι μετάδοσιν ποιήσεσθαι, καὶ γένος τὸ ἐξ αὐτοῦ ἀδελφοῖς ἴσον ἐπικρινέειν ἄρρεσι, καὶ διδάξειν τὴν τέχνην ταύτην, ἢν χρηίζωσι μανθάνειν, ἄνευ μισθοῦ καὶ συγγραφῆς, παραγγελίης τε καὶ ἀκροήσιος καὶ τῆς λοιπῆς ἁπάσης μαθήσιος μετάδοσιν ποιήσεσθαι υἱοῖσί τε ἐμοῖσι, καὶ τοῖσι τοῦ ἐμὲ διδάξαντος καὶ μαθηταῖσι συγγεγραμμένοις τε καὶ ὡρκισμένοις νόμῳ ἰητρικῷ, ἄλλῳ δὲ οὐδενί.
διαιτήμασί τε χρήσομαι ἐπ᾽ ὠφελείῃ καμνόντων κατὰ δύναμιν καὶ κρίσιν ἐμήν, ἐπὶ δηλήσει δὲ καὶ ἀδικίῃ εἴρξειν. οὐ δώσω δὲ οὐδὲ φάρμακον οὐδενὶ αἰτηθεὶς θανάσιμον οὐδὲ ὑφηγήσομαι συμβουλίην τοιήνδε· ὁμοίως δὲ οὐδὲ γυναικὶ πεσσὸν φθόριον δώσω. ἁγνῶς δὲ καὶ ὁσίως διατηρήσω βίον τὸν ἐμὸν καὶ τέχνην τὴν ἐμήν. οὐ τεμέω δὲ οὐδὲ μὴν λιθιῶντας, ἐκχωρήσω δὲ ἐργάτῃσιν ἀνδράσι πρήξιος τῆσδε.
ἐς οἰκίας δὲ ὁκόσας ἂν ἐσίω, ἐσελεύσομαι ἐπ᾽ ὠφελείῃ καμνόντων, ἐκτὸς ἐὼνπάσης ἀδικίης ἑκουσίης καὶ φθορίης, τῆς τε ἄλλης καὶ ἀφροδισίων ἔργων ἐπί τε γυναικείων σωμάτων καὶ ἀνδρείων ἐλευθέρων τε καὶ δούλων. ἃ δ᾽ ἂν ἐν θεραπείῃ ἢ ἴδω ἢ ἀκούσω, ἢ καὶ ἄνευ θεραπείης κατὰ βίον ἀνθρώπων, ἃ μὴ χρή ποτε ἐκλαλέεσθαι ἔξω, σιγήσομαι, ἄρρητα ἡγεύμενος εἶναι τὰ τοιαῦτα.
ὅρκον μὲν οὖν μοι τόνδε ἐπιτελέα ποιέοντι, καὶ μὴ συγχέοντι εἴη ἐπαύρασθαι καὶ βίου καὶ τέχνης δοξαζομένῳ παρὰ πᾶσιν ἀνθρώποις ἐς τὸν αἰεὶ χρόνον· παραβαίνοντι δὲ καὶ ἐπιορκέοντι τἀναντία τουτέων.

Μετάφραση:

Ορκίζομαι στον Απόλλωνα τον γιατρευτή και στον Ασκληπιό και στην Υγεία και στην Πανάκειακαι σ᾽ όλους τους θεούς και σ᾽ όλες τις θεές, και μάρτυρες τους βάζω, πως θα εκτελέσω τον όρκο μου αυτό κι αυτό μου το συμβόλαιο όσο οι δυνάμεις μου και η κρίση μου το επιτρέπουν.
Θα τιμώ εκείνον που την τέχνη αυτή μου δίδαξε όσο και τους γονείς μου· στο βιος μου θα τον κάνω κοινωνό, και όταν βρεθεί σε ανάγκη, απ᾽ τα δικά μου θα του δίνω· τους γιους του θα τους λογαριάζω αδελφούς μου και την τέχνη αυτήν θα τους διδάξω αν θέλουν να τη μάθουν χωρίς μισθό και δίχως έγγραφο συμβόλαιο. Στις οδηγίες τις γραπτές ή στις προφορικές διδασκαλίες και στις υπόλοιπες κάθε λογής καθοδηγήσεις δικαίωμα να έχουν θ᾽ αφήνω μόνο τους δικούς μου γιους, τους γιους του διδασκάλου μου, και μαθητές που με συμβόλαιο και όρκο κατά το έθος των γιατρών θα έχουν δεθεί μαζί μου· άλλον κανέναν. Συνταγές θα δίνω ιατρικές που θα ᾽ναι όσο από την δύναμη και την δική μου κρίση εξαρτάται μόνο για το καλό του αρρώστου, και θα φυλάγομαι μην δώσω συνταγή για το κακό ή για να βλάψω.
Και να μου το ζητήσουν, φάρμακο θανατηφόρο σε κανέναν δεν θα δώσω,κι ούτε θα βγει από μένα μια τέτοια συμβουλή· ούτε θα δώσω σε γυναίκα φάρμακο να καταστρέψει τον βλαστό της. Αγνή και καθαρή θα φυλάξω την ζωή μου και την τέχνη μου.
Δεν θα εγχειρίσω ούτε και άνθρωπο που υποφέρει από πέτρα· έργα τέτοια θα τα αφήνω σε ανθρώπους που είναι σ᾽ αυτά εξασκημένοι.
Σε όποια σπίτια θα μπαίνω, για το καλό θα μπαίνω των αρρώστων. Θα μένω μακριά από κάθε αδικία θεληματική και από κάθε βλάβη· ιδίως θα μένω μακριά από κάθε πράξη αφροδισιακή πάνω σε σώματα γυναικεία ή ανδρικά ελεύθερων ή σκλάβων.
Όσα ασκώντας το επάγγελμα μου θα δω ή θ᾽ ακούσω ας είναι και πέρα από το επάγγελμά μου, στην αναστροφή με τους ανθρώπους που δεν θα πρέπει ποτέ στους έξω να κοινολογηθούν, θα τα σκεπάζω με τη σιωπή μου: μυστικά θα τα θεωρώ, που κανείς δεν πρέπει γι᾽ αυτά να μιλά.
Όσο τον όρκο μου αυτόν θα τον κρατώ και δεν θα τον πατάω, άμποτε να χαίρομαι την ζωή και την τέχνη μου, έχοντας πάντα καλό όνομα ανάμεσα στους ανθρώπους· αν όμως παραβώ τον όρκο μου και τον πατήσω, να μου συμβούν ακριβώς τα αντίθετα.

(μετάφραση Δ. Λυπουρλής)


«ΠΕΡΙ ΙΕΡΗΣ ΝΟΣΟΥ»

Αρχαίο κείμενο:

ἐμοὶ δὲ δοκέουσιν οἱ πρῶτοι τοῦτο τὸ νόσημα ἱερώσαντες τοιοῦτοι εἶναιἄνθρωποι οἷοι καὶ νῦν εἰσι μάγοι τε καὶ καθάρται καὶ ἀγύρται καὶ ἀλαζόνες, ὁκόσοι προσποιέονται σφόδρα θεοσεβέες εἶναι καὶ πλέον τι εἰδέναι. οὗτοι τοίνυν παραμπεχόμενοι καὶ προβαλλόμενοι τὸ θεῖον τῆς ἀμηχανίης τοῦ μὴ ἔχειν ὅ τι προσενέγκαντες ὠφελήσουσι, καὶ ὡς μὴ κατάδηλοι ἔωσιν οὐδὲν ἐπιστάμενοι, ἱερὸν ἐνόμισαν τοῦτο τὸ πάθος εἶναι· καὶ λόγους ἐπιλέξαντες ἐπιτηδείους τὴν ἴησιν κατεστήσαντο ἐς τὸ ἀσφαλὲς σφίσιν αὐτοῖσι, καθαρμοὺς προσφέροντες καὶ ἐπαοιδάς, λουτρῶν τε ἀπέχεσθαι κελεύοντες καὶ ἐδεσμάτων πολλῶν καὶ ἀνεπιτηδείων ἀνθρώποισι νοσέουσιν ἐσθίειν· θαλασσίων μὲν τρίγλης, μελανούρου, κεστρέος, ἐγχέλυος (οὗτοι γὰρ ἐπικηρότατοί εἰσι), κρεῶν δὲ αἰγείων καὶ ἐλάφων καὶ χοιρίων καὶ κυνὸς (ταῦτα γὰρ κρεῶν ταρακτικώτατά ἐστι τῆς κοιλίης), ὀρνίθων δὲ ἀλεκτρυόνος καὶ τρυγόνος καὶ ὀτίδος (ἃ νομίζεται ἰσχυρότατα εἶναι), λαχάνων δὲ μίνθης, σκορόδου καὶ κρομμύων (δριμὺ γὰρ ἀσθενέοντι οὐδὲν συμφέρει), ἱμάτιον δὲ μέλαν μὴ ἔχειν (θανατῶδες γὰρ τὸ μέλαν), μηδ᾽ ἐν αἰγείῳ κατακεῖσθαι δέρματι μηδὲ φορεῖν, μηδὲ πόδα ἐπὶ ποδὶ ἔχειν μηδὲ χεῖρα ἐπὶ χειρὶ (πάντα γὰρ ταῦτα κωλύματα εἶναι).[...]

[...]οὐ μέντοι ἔγωγε ἀξιῶ ὑπὸ θεοῦ ἀνθρώπου σῶμα μιαίνεσθαι, τὸ ἐπικηρότατον ὑπὸ τοῦ ἁγνοτάτου, ἀλλὰ καὶ ἢν τυγχάνῃ ὑπὸ ἑτέρου μεμιασμένον ἤ τι πεπονθός, ὑπὸ τοῦ θεοῦ καθαίρεσθαι ἂν αὐτὸ καὶ ἁγνίζεσθαι μᾶλλον ἢ μιαίνεσθαι. τὰ γοῦν μέγιστα τῶν ἁμαρτημάτων καὶ ἀνοσιώτατα τὸ θεῖόν ἐστι τὸ καθαῖρον καὶ ἁγνίζον καὶ ῥύμμα γινόμενον ἡμῖν, αὐτοί τε ὅρους τοῖσι θεοῖσι τῶν ἱερῶν καὶ τῶν τεμενέων ἀποδείκνυμεν, ὡς ἂν μηδεὶς ὑπερβαίνῃ ἢν μὴ ἁγνεύῃ, ἐσιόντες τε ἡμεῖς περιρραινόμεθα οὐχ ὡς μιαινόμενοι, ἀλλ᾽ εἴ τι καὶ πρότερον ἔχομεν μύσος, τοῦτο ἀφαγνιούμενοι. καὶ περὶ μὲν τῶν καθαρμῶν οὕτω μοι δοκεῖ έχειν.[...]

[...]αὕτη δὲ ἡ νοῦσος ἡ ἱερὴ καλεομένη ἀπὸ τῶν αὐτῶν προφασίων γίνεται ἀφ᾽ ὧν καὶ αἱ λοιπαί, ἀπὸ τῶν προσιόντων καὶ ἀπιόντων καὶ ψύχεος καὶ ἡλίου καὶ πνευμάτων μεταβαλλομένων τε καὶ οὐδέποτε ἀτρεμιζόντων. ταῦτα δ᾽ ἐστὶ θεῖα, ὥστε μηδὲν δεῖ ἀποκρίνοντα τὸ νόσημα θειότερον τῶν λοιπῶν νομίσαι, ἀλλὰ πάντα θεῖα καὶ πάντα ἀνθρώπινα· φύσιν δὲ ἕκαστον ἔχει καὶ δύναμιν ἐφ᾽ ἑωυτοῦ, καὶ οὐδὲν ἄπορόν ἐστιν οὐδὲ ἀμήχανον· ἀκεστά τε τὰ πλεῖστά ἐστι τοῖς αὐτοῖσι τούτοισιν ἀφ᾽ ὧν καὶ γίνεται. ἕτερον γὰρ ἑτέρῳ τροφή ἐστι, τοτὲ δὲ καὶ κάκωσις. τοῦτο οὖν δεῖ τὸν ἰητρὸν ἐπίστασθαι, ὅπως τὸν καιρὸν διαγινώσκων ἑκάστου τῷ μὲν ἀποδώσει τὴν τροφὴν καὶ αὐξήσει, τῷ δὲ ἀφαιρήσει καὶ κακώσει. χρὴ γὰρ καὶ ἐν ταύτῃ τῇ νούσῳ καὶ ἐν τῇσιν ἄλλῃσιν ἁπάσῃσι μὴ αὐξάνειν τὰ νοσήματα, ἀλλὰ τρύχειν προσφέροντα τῇ νούσῳ τὸ πολεμιώτατον ἑκάστῃ καὶ μὴ τὸ σύνηθες· ὑπὸ μὲν γὰρ τῆς συνηθείης θάλλει τε καὶ αὔξεται, ὑπὸ δὲ τοῦ πολεμίου φθίνει τε καὶ ἀμαυροῦται. ὅστις δὲ ἐπίσταται ἐν ἀνθρώποισι ξηρὸν καὶ ὑγρὸν ποιεῖν καὶ ψυχρὸν καὶ θερμὸν ὑπὸ διαίτης, οὗτος καὶ ταύτην τὴν νόσον ἰῷτο ἄν, εἰ τοὺς καιροὺς διαγινώσκοι τῶν συμφερόντων, ἄνευ καθαρμῶν καὶ μαγείης.

Μετάφραση:

Κατά την δική μου γνώμη οι πρώτοι που βάφτισαν ιερή αυτή την αρρώστια ήταν άνθρωποι του τύπου των σημερινών μάγων και εξαγνιστών: ζητιάνοι που γυρίζουν από δω και από κει και ξεγελούν τον κόσμο παριστάνοντας τον εξαιρετικά θεοσεβούμενο άνθρωπο που, επιπλέον, κατέχει και μια σοφία σπάνια σε άλλους. Αυτοί ακριβώς οι άνθρωποι μέσα στην αμηχανία τους, που δεν ήξεραν τι να δώσουν στον άρρωστο για να του κάμουν καλό, βρήκαν να ρίχνουν σαν ρούχο επάνω τους και να βάζουν μπροστά τους σαν ασπίδα την δύναμη του θεού, ώστε να μην αποκαλυφθεί η τελεία τους άγνοια. Έτσι έβγαλαν την θεωρία πως η αρρώστια αυτή είναι ιερή. Ύστερα βρήκαν όμορφες λέξεις και έναν τρόπο γιατρειάς που τους εξασφαλίζει τους ίδιους: κάνουν εξαγνισμούς και λένε ξόρκια, απαγορεύουν τα λουτρά καθώς και ένα πλήθος από ακατάλληλα για άρρωστους ανθρώπους φαγητά: από τα θαλασσινά το μπαρμπούνι, το μελανούρι, τα κεφαλόπουλα και το χέλι (αυτά είναι, πράγματι, τα πιο βλαβερά)· από τα κρέατα το κατσικίσιο, του ελαφιού, του γουρουνόπουλου και του σκύλου (τα κρέατα αυτά κάνουν κυριολεκτικά άνω κάτω το πεπτικό μας σύστημα)· από τα πουλερικά τον κόκορα, το τρυγόνι, την οτίδα (που θεωρούνται ιδιαίτερα βαριά)· από τα λαχανικά τον δυόσμο, το σκόρδο και τα κρεμμύδια (το δριμύ δεν κάνει ποτέ καλό στον άρρωστο)· ρούχο μαύρο να μη φορούν (θυμίζει θάνατο το μαύρο)· σε κατσικίσιο δέρμα να μην ξαπλώνουν ούτε να το φορούν, ούτε να βάζουν το ένα πόδι επάνω στο άλλο ή να σταυρώνουν τα χέρια (δένουμε την τύχη μας, όπως λέει ο κόσμος, με όλα αυτά!).[...]

[...]Οπωσδήποτε, εγώ δεν μπορώ να πιστέψω ότι το σώμα του ανθρώπου μπορεί ποτέ να μολυνθεί από το θεό, το πιο φθαρτό από το πιο καθαρό. Έπειτα, και αν ακόμη συνέβαινε το σώμα του ανθρώπου να έχει μολυνθεί από κάτι τι ή να έχει πάθει γενικά κάποιο κακό, από το θεό θα έπρεπε να καθαρίζεται και να εξαγνίζεται, όχι να μολύνεται. Όλοι το ξέρουμε ότι τα πιο μεγάλα και τα πιο ανόσια σφάλματά μας μόνο η δύναμη του θεού μπορεί να μας τα καθαρίσει, να μας τα εξαγνίσει και να μας τα ξεπλύνει· εμείς ορίζουμε μόνο τα σύνορα στα ιερά των θεών και στα ιερά τους κτήματα, για να μην τα περάσει κανείς αν δεν είναι καθαρός, και όταν μπαίνουμε μέσα, ζητούμε να ραντιστούμε, όχι γιατί μολυνόμαστε, αλλά και αν τύχει να κουβαλούμε μαζί μας από πριν κανένα μόλυσμα, να το διώξουμε από πάνω μας και να καθαριστούμε. Αυτό είναι για μένα το νόημα των καθαρμών.[...]

[...]Η αρρώστια που πραγματευθήκαμε, αυτή που την λένε ιερή, έχει την αρχή της στις ίδιες αιτίες με τις άλλες αρρώστιες: στα εισερχόμενα και στα εξερχόμενα από τον οργανισμό του ανθρώπου, στο ψύχος, στον ήλιο, στους ανέμους που αλλάζουν συνεχώς και που ποτέ δεν μένουν ήσυχοι. Όλα αυτά είναι θεϊκά πράγματα. Δεν υπάρχει επομένως λόγος να ξεχωρίζουμε την αρρώστια αυτή και να την θεωρούμε πιο θεϊκή από τις άλλες· όλες τους είναι θεϊκές και όλες τους είναι ανθρώπινες. Η κάθε αρρώστια έχει τη δική της φύση και την δική της δύναμη, και απέναντι σε καμιά δεν μένουμε αμήχανοι και ανίκανοι να βρούμε μια διέξοδο. Τις πιο πολλές αρρώστιες τις γιατρεύει εκείνο ακριβώς που τις γεννά. Συγκεκριμένα: Τα πράγματα είναι τροφή το ένα για το άλλο, άλλο για το ένα, άλλο για το άλλο, μπορεί όμως το ένα να γίνει στο άλλο και καταστροφή. Αυτό είναι κάτι που πρέπει να το ξέρει ο γιατρός, ώστε, διακρίνοντας την κατάλληλη για κάθε ξεχωριστή περίπτωση στιγμή, άλλοτε να προσφέρει αυτό που είναι τροφή και να ωφελεί, και άλλοτε, αφαιρώντας το, να βλάπτει. Γιατί και στην αρρώστια αυτή, το ίδιο όπως και σε όλες τις αρρώστιες, έχουμε την υποχρέωση όχι να δυναμώνουμε την πάθηση αλλά να την ταλαιπωρούμε, προσφέροντας ό,τι της είναι πιο αντίθετο· ποτέ εκείνο στο οποίο έχει εθισθεί. Γιατί με τον εθισμό η αρρώστια προοδεύει και ακμάζει, ενώ με ό,τι της είναι αντίθετο χάνει την δύναμη της και εκλείπει. Οπωσδήποτε, όποιος μπορεί με κατάλληλη δίαιτα να κάνει το σώμα του ανθρώπου ξηρό ή υγρό, ψυχρό ή θερμό, αυτός μπορεί και να γιατρεύει την αρρώστια που πραγματευθήκαμε χωρίς να καταφεύγει σε καθαρμούς και μαγγανείες φτάνει να μπορεί κάθε φορά να διακρίνει την κατάλληλη για κάθε χρήσιμη ενέργεια στιγμή.

(μετάφραση Δ. Λυπουρλής)


«ΠΕΡΙ ΑΡΘΡΩΝ»

Αρχαίο κείμενο:

καὶἢνδιεστραμμένοιἔωσιν οἱὀδόντεςοἱκατὰτὸτρῶμακαὶκεκινημένοιὁκόταν
τὸὀστέονκατορθωθῇζεῦξαιτοὺςὀδόνταςχρὴπρὸςἀλλήλους, μὴμόνοντοὺςδύο,
ἀλλὰκαὶπλέονας,μάλισταμὲνχρυσίῳ, ἔστ' ἂνκρατυνθῇτὸὀστέον, εἰδὲμὴ, λίνῳ·

῞Οτανδὲκατορθώσῃς, τοὺςὀδόνταςχρὴζευγνῦναι, ὡςπρόσθενεἴρηται· μέγαγὰρ
ἂνξυλλαμβάνοιἐςτὴνἀτρεμίην, προσέτικαὶἤντιςὀρθῶςζεύξῃ, ὥσπερχρὴ,τὰς
ἀρχὰςῥάψας.

Μετάφραση:

Αν τα δόντια από τηνπλευρά του τραύματος έχουν αποκλίνει και μετατοπισθεί, πρέπει να τα δένετε μεταξύ τους, όχι μόνο δύο, αλλά και περισσότερα, μέχρις ότου να επουλωθεί το οστό, μεταχειριζόμενοι, κατά προτίμηση, χρυσή ή λινή κλωστή.

Μετά την ανάταξη, πρέπει να έσετε τα δδόντια, όπως εξηγήσαμε προηγουμένως, διότι με αυτόν τον τρόπο επιτυγχάνεται η καλύτερη ακινητοποίηση των δοντιών, όταν βέβαια ξέρει κανείς να δέσει σωστά δένοντας όπως πρέπει τις άκρες των κλωστών.


«ΠΕΡΙ ΔΙΑΙΤΗΣ»

«Θεωρώ ότι όποιος πρόκειται να συγγράψει ορθά για την ανθρώπινη διατροφή, πρέπει πρωτίστως να γνωρίζει και να διακρίνει την ανθρώπινη φύση γενικά, να γνωρίζει τα στοιχεία από τα οποία ο άνθρωπος συνετέθη εξ αρχής και να διακρίνει από ποια μέρη ελέγχεται. Αν αγνοεί την αρχική σύνθεση της ζωής, δεν θα καταφέρει να κατανοήσει τι προκαλούν εκείνα τα συστατικά της και αν δεν γνωρίζει ποια κατάσταση επικρατεί στο σώμα, δεν θα κατορθώσει να συστήσει ωφέλιμη διατροφή για τον άνθρωπο. Εκτός όμως από αυτά ο συγγραφέας πρέπει να γνωρίζει και τον ρόλο που παίζουν όλες οι τροφές και τα ποτά που συνθέτουν την διατροφή μας, ποια δύναμη έχει το καθένα από τη φύση, την ανάγκη και την ανθρώπινη επεξεργασία. Πρέπει να γνωρίζει κανείς πώς μπορεί να μειώσει την δύναμη που έχει δώσει η φύση στις ισχυρές ουσίες και πώς με την επεξεργασία να προσθέτει δύναμη στις ανίσχυρες, ανάλογα πάντοτε με την περίσταση».


9. ΜΕΝΕΚΡΑΤΗΣ Ο ΣΥΡΑΚΟΥΣΙΟΣ (4^ος αιώνας π.Χ)
Ήταν ιατρός και μια ιδιόρρυθμη προσωπικότητα για την οποία έχουν διασωθεί κάποιες ανεκδοτολογικού περιεχομένου αφηγήσεις κυρίως από τον Αθήναιο (που επικαλείται παλαιότερες μαρτυρίες του Ηγησάνδρου) και τον Αιλιανό.

Ενδεικτικά αποσπάσματα έργων / Σωζόμενα:

«ΛΕΞΙΚΟΝ ΣΟΥΔΑΣ»

Αρχαίο κείμενο:

Ούτος δε μισθόν μεν ουδένα εκομίζετο της θεραπείας, ("εθεράπευε γάρ την ίεράν νόσον,) δούλους δε αυτού ομολογείν τούς θεραπευομένους απήτει, και Δία εαυτόν εκάλει, θεούς δέ τους ιαθέντας υπ’ αυτού, τιθείς εκάστω προσηγορίαν τω μέν Ερμού, τω δε Απόλλωνος.

Μετάφραση:

Είχε την φήμη ότι μπορούσε να θεραπεύει την ἱερὰν νόσον, (δηλαδή την επιληψία, και φαίνεται πως είχε κάποιες επιτυχίες, αφού μνημονεύονται τα ονόματα μερικών ιαθέντων ασθενών του όπως του Νικαγόρα του Ζελείτη, ο οποίος διετέλεσε και Τύραννος της Εφέσου σύμφωνα με τον Βάτονα).

Αντί χρημάτων ζητούσε από όσους γινόταν καλά να τον υπηρετούν και να τον συνοδεύουν στις περιοδείες του. Τους έδινε ονόματα θεών ή ηρώων και τους έντυνε με τα ανάλογα ρούχα. Ο ίδιος αυτοαποκαλούνταν Ζευς, κράταγε σκήπτρο και έφερε χρυσό στεφάνι στο κεφάλι και πορφυρά ενδύματα.


10. ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ (384-322 π.Χ.)
Ήταν αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος και πολυεπιστήμονας. Σε ηλικία 17 ετών εισέρχεται στην Ακαδημία του Πλάτωνα, στην Αθήνα, όπου παραμένει έως τα 37 του έτη. Εκεί συνδέεται τόσο με τον ίδιο τον Πλάτωνα όσο και με τον Εύδοξο, τον Ξενοκράτη και άλλους στοχαστές. Τα έργα του αναφέρονται σε πολλές επιστήμες, όπως Φυσική, Βιολογία, Ζωολογία, Μεταφυσική, Λογική, Ηθική, Ποίηση, Θέατρο, Μουσική, Ρητορική, Πολιτική κ.ά, και συνιστούν το πρώτο ολοκληρωμένο σύστημα στην Δυτική Φιλοσοφία. Η σκέψη και οι διδασκαλίες του Αριστοτέλη, που συνοπτικά περιγράφονται με τον όρο Αριστοτελισμός, επηρέασαν για αιώνες την φιλοσοφική, θεολογική και επιστημονική σκέψη έως και τον ύστερο Μεσαίωνα.

Ενδεικτικά αποσπάσματα έργων / Σωζόμενα:

«ΑΝΑΦΟΡΑ»

Αρχαίο κείμενο:

Διογένη Λαέρτιου Βίοι Φιλοσόφων 5:
...καὶ Λύκωνα λέγειν ὡς ἐν πυέλῳ θερμοῦ ἐλαίου λούοιτο καὶ τοὔλαιον διαπωλοῖτο. ἔνιοι δὲ καὶ ἀσκίον θερμοῦ ἐλαίου ἐπιτιθέναι αὐτὸν τῷ στομάχῳ φασί· καὶ ὁπότε κοιμῷτο, σφαῖραν χαλκῆν βάλλεσθαι αὐτῷ εἰς τὴν χεῖρα λεκάνης ὑποκειμένης, ἵν' ἐκπεσούσης τῆς σφαίρας εἰς τὴν λεκάνην ὑπὸ τοῦ ψόφου ἐξέγροιτο.

Μετάφραση:

Ο Αριστοτέλης, συμβούλεψε κάποτε τον Λύκωνα, ο οποίος έπασχε από πόνους της πυέλου, (λεκάνης) να λουστεί με ζεστό λάδι, ώστε να απελευθερωθεί από τους πόνους του. Τον είχε συμβουλέψει επιπλέον, να τοποθετήσει και μια μικρή θερμοφόρα γεμάτη ζεστό λάδι, την οποία θα έπρεπε να τοποθετήσει επάνω στο στομάχι του, όσο ήταν ξαπλωμένος. Όταν κάποτε θα κοιμόταν, τότε αυτή η σφαίρα θα γλιστρούσε από το χέρι του (αφού λόγω του ύπνου θα χαλάρωνε) και θα έπεφτε σε μια μεταλλική λεκάνη που βρισκόταν ακριβώς από κάτω. Έτσι ώστε πέφτοντας η χάλκινη σφαίρα στην μεταλλική λεκάνη, να προκαλέσει δυνατό θόρυβο και να ξυπνήσει τρομαγμένος, έτσι ώστε να πεταχτεί από το κρεβάτι του.


«ΠΕΡΙ ΦΥΤΩΝ - ΠΕΡΙ ΝΕΟΤΗΤΟΣ ΚΑΙ ΓΗΡΩΣ ΚΑΙ ΖΩΗΣ ΚΑΙ ΘΑΝΑΤΟΥ»

Κεφάλαιον Β’
1. Τρία δε είναι τα μέρη, εις τα οποία διαιρούνται όλα τα εντελώς ανεπτυγμένα ζώα, εν μεν δια του οποίου το ζώον δέχεται την τροφήν, άλλο διά του οποίου αποβάλλει τα περιττώματα, τρίτον δε είναι το μέσον μεταξύ τούτων των δύο, το οποίον εις μεν τα μεγαλύτερα ζώα καλείται στήθος, εις δε τα άλλα είναι ανάλογον τι μέρος. Τα μέρη ταύτα είς τινα ζώα είναι περισσότερον συνδεδεμένα παρά εις άλλα.

2. Όσα δε ζώα βαδίζουσιν, εκτός των ειρημένων έχουσι χάριν της ενεργείας ταύτης ιδιαίτερα όργανα, τα οποία βαστάζουσιν όλον τον κορμόν, είναι δε ταύτα τα σκέλη και οι πόδες και τα εκτελούντα την αυτήν υπηρεσίαν όργανα.

3. Αλλ' η αρχή (έδρα) της θρεπτικής ψυχής φαίνεται ότι είναι εις το μέσον των τριών εκείνων μερών, ως δεικνύει η παρατήρησις και ο λόγος. Διότι πολλά ζώα, αν αφαιρεθή το έν ή το άλλο μέρος, και η λεγομένη κεφαλή και το μέρος όπερ δέχεται την τροφήν, εξακολουθούσι να ζώσι με το μέρος, μεθ' ου συνδέεται το μέσον. Τούτο δε φανερά συμβαίνει εις τα έντομα, ως εις τας σφήκας και τας μελίσσας. Προσέτι, πολλά ζώα, τα οποία δεν είναι έντομα, αφού διαιρεθώσι, δύνανται να ζώσι διά της λειτουργίας του θρεπτικού μέρους.

4. Το μέρος δε τούτο είναι ενεργεία έν μόνον, αλλά δυνάμει περισσότερα.

5. Διότι τα ζώα ταύτα έχουσι την αυτήν σύστασιν καθώς τα φυτά. Διότι και τα φυτά, όταν διαιρεθώσι, ζώσι χωριστά και γίνονται πολλά δένδρα εξ ενός, ως εκ μιας αρχής. Αλλαχού δε θα εξηγήσωμεν διά ποίαν αιτίαν άλλα μεν φυτά δεν δύνανται να ζήσωσιν, όταν χωρισθώσιν, άλλων δε οι κλάδοι μεταφυτεύονται,

7. Αλλά κατά τούτο τα φυτά είναι όμοια με το γένος των εντόμων. Αναγκαίως η θρεπτική ψυχή, εις όσα έχουσιν αυτήν, κατ' ενέργειαν μεν (πραγματικώς) είναι μία, δυνάμει δε (δύναται να γείνη) πολλαί. Το αυτό λέγομεν και περί της αισθητικής ψυχής. Διότι όσα εκ των ζώων διαιρεθώσι, φανερώς διατηρούσιν αίσθησιν.

8. Αλλά ως προς την διατήρησιν της φυσικής ζωής των, τα μεν φυτά διαιρούμενα δύνανται (να διατηρώσιν εαυτά), τα έντομα δε και άλλα ζώα δεν δύνανται, διότι δεν έχουσιν όργανα κατάλληλα προς διατήρησιν των, και οτέ μεν στερούνται του οργάνου, όπερ μέλλει να λάβη την τροφήν, οτέ δε του μέλλοντος να δεχθή εις το σώμα αυτήν. Άλλα δε δεν έχουσι και τα δύο ταύτα και άλλα ακόμη.

9. Τα ούτω διαιρούμενα ζώα ομοιάζουσι με πολλά ζώα φυσικώς συγκεκολλημένα. Τα ζώα όμως τα άριστα ωργανωμένα δεν δύνανται να υποστώσι την διαίρεσιν ταύτην, διότι η φύσις αυτών είναι όσον το δυνατόν τελείως μία. Διά τούτο και μέρη τινά, όταν χωρισθώσι, δεικνύουσι μικράν αισθητικότητα, διότι αισθάνονται ακόμη ψυχικόν τι πάθος. Ούτως, όταν τα σπλάγχνα χωρίζωνται, εξακολουθουσι σωματικαί τινες κινήσεις, ως ποιούσιν αι χελώναι, όταν αφαιρεθή η καρδία αυτών.

Κεφάλαιον Δ’
1. Είναι λοιπόν φανερόν εκ των ειρημένων, ότι κατά τα φαινόμενα εις τούτο το μέρος (την καρδίαν) και εις το μέσον των τριών διαιρέσεων του σώματος είνε η αρχή και της αισθητικής ψυχής και η της αυξητικής και θρεπτικής. Αλλά και λογικώς δύναταί τις να είπη το αυτό, διότι εις πάντα τα πράγματα βλέπομεν ότι η φύσις εκ των δυνατών κάμνει πάντοτε το άριστον. Εάν δε εν τω μέσω της ουσίας υπάρχωσι και η μία και η άλλη αρχή, θα έχη εντελώς έκαστον των μελών το εαυτού έργον: ήτοι το επεξεργαζόμενον τελευταίον την τροφήν (η καρδία) και το δεχόμενον αυτήν (το άνω μέρος του πεπτικού σωλήνος). Διότι ούτω το μέσον όργανον θα είναι εις αναφοράν και με την μίαν και με την άλλην. Και η μέση ή κεντρική έδρα αύτη είναι έδρα κυριάρχου.

2. Προσέτι είναι φανερόν, ότι το ον το οποίον μεταχειρίζεται πράγμά τι, και το πράγμα τούτο πρέπει να διαφέρωσι. Και καθώς διαφέρουσι κατά την δύναμιν, ούτω δύνανται να διαφέρωσι και κατά την θέσιν, όπως διαφέρουσιν οι αυλοί και το κινούν τους αυλούς, η χείρ.

3. Εάν λοιπόν το ζώον διακρίνεται, διότι έχει την αισθητικήν δύναμιν, εξ ανάγκης τα έναιμα πρέπει να έχωσι ταύτην εις την καρδίαν, τα δε άναιμα εις το αντίστοιχον μέλος. Πάντα δε τα μέρη και όλον το σώμα των ζώων έχουσι φυσικήν τινα θερμότητα έμφυτον εις αυτά. Διά τούτο, εφ' όσον ζώσι, φαίνονται θερμά, όταν δε αποθάνωσι και στερηθώσι την ζωήν, γίνονται ψυχρά. Βεβαιώς δε εξ ανάγκης η αρχή της θερμότητας ταύτης των εναίμων είναι εις την καρδίαν, των δε αναίμων εις μέρος ανάλογον. Διότι πάντα τα όργανα κατεργάζονται και χωνεύουσι την τροφήν των διά της φυσικής θερμότητας· περισσότερον δε πάντων το δεσπόζον όργανον, η καρδία ή το αναλογούν αυτή (εκτελεί το έργον τούτο). Διά ταύτα, όταν μεν ψύχονται τα άλλα μέρη, η ζωή διαμένει, καταστρέφεται δε τελείως, όταν κρυώση η καρδία, διότι αύτη είναι η πηγή της θερμότητος της διανεμομένης εις όλα τα άλλα όργανα, και η ψυχή είναι οιονεί πεπυρωμένη εις το όργανον τούτο, όπερ εις τα έναιμα είναι η καρδία, εις δε τα άναιμα το ανάλογον όργανον. Λοιπόν πρέπει αναγκαίως να συνυπάρχωσιν η ζωή και η διατήρησις της θερμότητος ταύτης· ο δε καλούμενος θάνατος είναι η απώλεια αυτής.

Κεφάλαιον Σ’
1. Επειδή δε παν ζώον έχει ψυχήν και δεν δύναται να υπάρχη άνευ φυσικής θερμότητος, ως είπομεν, εις μεν τα φυτά διά της τροφής και δια του στοιχείου του περιέχοντος αυτά δίδεται αρκούσα βοήθεια εις την διατήρησιν της φυσικής θερμότητος. Διότι και η τροφή εισερχόμενη εις τα φυτά προξενεί εις αυτά κατάψυξιν, όπως προξενεί και εις τους ανθρώπους τας πρώτας στιγμάς, κατά τας οποίας εισέρχεται (εις τον στόμαχον). Αι νηστείαι όμως θερμαίνουσι και προξενούσι δίψαν, διότι ο αήρ, όταν μένη ακίνητος, θερμαίνεται πάντοτε, αλλ' όταν η τροφή εισέλθη, ο αήρ κινούμενος καταψύχει το ζώον, έως ού η τροφή χωνευθή.

2. Αλλ' εάν το στοιχείον το περιέχον το φυτόν είνε υπερβολικώς ψυχρόν ένεκα της ώρας του έτους και της συμπτώσεως σφοδρού παγετού, το φυτόν ξηραίνεται· ή αv κατά το θέρος συμβαίνωσιν ισχυροί καύσωνες, και το υγρόν το οποίον λαμβάνει το φυτόν εκ της γης δεν δύναται να φέρη κατάψυξιν, η θερμότης του φυτού σβύνεται και καταστρέφεται. Τότε δε λέγεται ότι το φυτόν ξηρανεται και ότι τα δένδρα γίνονται ηλιόβλητα. Διά τούτο κατά τας εποχάς ταύτας θέτουσιν εις τας ρίζας των φυτών είδη τινά λίθων και ύδωρ εντός αγγείων, όπως ψύχωνται αι ρίζαι των φυτών.

3. Τα δε ζώα, επειδή άλλα μεν ζώσιν εις το ύδωρ, άλλα δε εις τον αέρα, εκ των στοιχείων τούτων και διά τούτων πορίζονται την αναγκαίαν αυτών κατάψυξιν, εκείνα μεν εκ του ύδατος, ταύτα δε εκ του αέρος. Αλλά κατά ποίον τρόπον και υπό ποίους όρους γίνεται τούτο θα είπωμεν μετά τινας εξηγήσεις.


11. ΔΙΟΚΛΗΣ Ο ΚΑΡΥΣΤΙΟΣ (375-295 π.Χ.)
Ήταν αρχαίος Έλληνας ιατρός από την Κάρυστο της Εύβοιας και υπήρξε ένας από τους διασημότερους ιατρούς της αρχαιότητας. Ασχολήθηκε επίσης με την βοτανολογία, μετεωρολογία, και είναι πιθανό πως είναι ο πρώτος που έκανε την χρήση του όρου ανατομία. Η ιατρική πραγματεία που έγραψε στην Αττική διάλεκτο πιθανώς να ήταν η πρώτη στην διάλεκτο αυτή, σε αντίθεση με την καθιερωμένη Ιωνική για τις ιατρικές μελέτες. Σύμφωνα με τον Γαληνό, ο Διοκλής ήταν ο πρώτος που συνέταξε μελέτη σχετικά με την ανατομία, και έκανε χρήση του όρου ανατομία για να περιγράψει την δραστηριότητα αυτήν. Ανήκε πιθανώς στην ιατρική σχολή των Δογματικών, και έγραψε αρκετά ιατρικά έργα, από τα οποία διασώζονται 20 τίτλοι και 234 αποσπάσματα από τα κείμενα, τα οποία έχουν διασωθεί στα αρχαία ελληνικά, λατινικά, και αραβικά, και διατηρήθηκαν από τους Γαληνό, Καέλιο Αυρηλιανό ο οποίος υπήρξε ιδιαίτερα κριτικός προς τον Διοκλή, Ορειβάσιο, Αθήναιο, και άλλους αρχαίους συγγραφείς. Διασώζεται ένα γράμμα με το όνομα του το οποίο απευθύνεται σε κάποιον βασιλιά Αντίγονο, και έχει τον τίτλο «Ἐπιστολὴ Προφυλακτική».

Ενδεικτικά αποσπάσματα έργων / Σωζόμενα:

«ΑΝΑΦΟΡΕΣ»

Αρχαίο κείμενο:

Γαληνού Περί συνθέσεως φαρμάκων των κατά τόπους:
Παρά Διοκλέους ιατρού προς οδόντων πόνους. Χαλβάνης, οπίου, πεπέρως, κηρού, σταφίδος αγρίας, κόκκου κνιδίου ανά α’’. Λεάνας αναλάμβανε κηρώ και περίπλασσε.

Προς βεβρωμένους οδόντας άλλο εύθετον. Οπόν σιλφίου εντίθει η αυτήν την ρίζαν ή χαλβάνην μετά πεπέρως ή όπιον μετά χαλβάνης ή οποπάναξ εμπλασσόμενος. Προς οδόντων πόνους. σώρεως β’’. στυπτηρίας σχιστής β’’. μίσυος α’’. Ξηρώ χρώ.

Ορειβασίου Ιατρικαί Συναγωγαι (από του Διοκλέους Υγιεινή δίαιτα):
Τα δ’ούλα προς τους οδόντας [δε] και τους οδόντας η ούτως αν τοις δακτύλοις αυτοίς <η> γλήχωνος τετριμμένης αμού λείας παρατρίβειν, και εντός και εκτός, και αποσμάν τα προσκθήμενα αυτοίς από των σιτίων...

Μετάφραση:

Γαληνού Περί συνθέσεως φαρμάκων των κατά τόπους:
Από τον ιατρό Διοκλή για τους πόνους των δοντιών: χαλβάνη, όπιο, πιπέρι, κερί, άγρια σταφίδα, κόκκοι κνιδίου, από μια (δραχμή) το καθένα. Τρίψτε ανακατέψτε με κερί και επιχρίστε (το δόντι).

Για τα διαβρωμένα δόντια άλλο (φάρμακο) κατάλληλο: τοποθέτησε χυμό σιλφίου ή την ρίζα του ή χαλβάνη μαζί με πιπέρι ή όπιο μαζί με χαλβάνη ή πλασμένο οποπόνακα. Για τους πόνους των δοντιών: θειούχο σίδηρο δύο δραχμές, στυπτηρία σχιστή δύο δραχμές, χαλκό μια δραχμή και επίχρισέ το στεγνό.

Ορειβασίου Ιατρικαί Συναγωγαι (από του Διοκλέους Υγιεινή δίαιτα):
Τρίψτε τα ούλα προς τα δόντια και τα δόντια ή με τα δάκτυλα ή με φλισκούνι τριμμένο για πιο λεία επιφάνεια, και μέσα και έξω, και καθαρίστε τα υπολείμματα των τροφών που είναι προσκολλημένα σε αυτά.


12. ΘΕΟΦΡΑΣΤΟΣ (370-287 π.Χ.)
Ήταν φιλόσοφος της αρχαιότητας. Θεωρείται συνεχιστής του έργου του Αριστοτέλη τον οποίο και διαδέχτηκε στην διεύθυνση της Περιπατητικής Σχολής. Τις περισσότερες πληροφορίες για τον βίο του Θεοφράστου αντλούμε από τον Διογένη, συγγραφέα των βίων των φιλοσόφων. Το έργο του Θεόφραστου ήταν ιδιαίτερα πλούσιο, καθώς εκτιμάται πως έγραψε συνολικά περίπου 240 έργα τα οποία πραγματεύονται ένα πλήθος θεμάτων γύρω από την Ηθική, την Λογική, την Ρητορική, την Ιστορία των επιστημών ή την Μεταφυσική και κυρίως την Βοτανική και την Ζωολογία. Σήμερα σώζονται κυρίως αποσπάσματα του έργου του αλλά και ορισμένα πλήρη κείμενα που είναι οι «Περί Φυτών Ιστορίας (9 βιβλία)», τα «Περί Φυτών Αιτιών (6 βιβλία)» καθώς και το πιο γνωστό του έργο, οι «Χαρακτήρες». 

Ενδεικτικά αποσπάσματα έργων / Σωζόμενα:

«ΠΕΡΙ ΦΥΤΙΚΩΝ ΙΣΤΟΡΙΩΝ»

Αρχαίο κείμενο:

ὁ δὲ ἐλλέβορος ὅ τε μέλας καὶ ὁ λευκὸς ὥσπερ ὁμώνυμοι φαίνονται· περὶ δὲ τῆς ὄψεως διαφωνοῦσιν· οἱ μὲν γὰρ ὁμοίους εἶναι, πλὴν τῷ χρώματι μόνον διαφέρειν τὴν ῥίζαν τοῦ μὲν λευκὴν τοῦ δὲ μέλαιναν· οἱ δὲ τοῦ μὲν μέλανος τὸ φύλλον δαφνῶδες τοῦ δὲ λευκοῦ πρασῶδες, τὰς δὲ ῥίζας ὁμοίας πλὴν τῶν χρωμάτων. οἱ δ᾽ οὖν ὁμοίους λέγοντες τοιάνδε φασὶν εἶναι τὴν μορφήν· καυλὸν μὲν ἀνθερικώδη βραχὺν σφόδρα· φύλλον δὲ πλατύσχιστον, παρόμοιον σφόδρα τῷ τοῦ νάρθηκος, μῆκος δ᾽ ἔχον· εὐθὺ δ᾽ ἐκ τῆς ῥίζης ἠρτημένον καὶ ἐπιγειόφυλλον· πολύρριζον δ᾽ εὖ μάλα ταῖς λεπταῖς καὶ χρησίμοις.
ἀναιρεῖν δὲ τὸν μὲν μέλανα καὶ ἵππους καὶ βοῦς καὶ ὗς, δι᾽ὃ καὶ οὐδὲν νέμεσθαι τούτων· τὸν δὲ λευκὸν νέμεσθαι τὰ πρόβατα καὶ ἐκ τούτου πρῶτον συνοφθῆναι τὴν δύναμιν καθαιρομένων ἐκείνων· ὡραῖος δὲ μετοπώρου, τοῦ δ᾽ ἦρος ἄωρος· ἀλλὰ πρὸς τὴν πυλαίαν οἱ ἐκ τῆς Οἴτης συλλέγουσι· πλεῖστος γὰρ ἐνταῦθα φύεται καὶ ἄριστος· μοναχοῦ δὲ φύεται τῆς Οἴτης περὶ τὴν Πυράν. μίσγεται δὲ πρὸς τὴν πόσιν, ὅπως εὐεμὲς ᾖ, τὸ τῆς ἐλλεβορίνης σπέρμα· τοῦτο δ᾽ἐστὶ ποάριον.
φύεται δὲ ὁ μὲν μέλας πανταχοῦ· καὶ γὰρ ἐν τῇ Βοιωτίᾳ καὶ ἐν Εὐβοίᾳκαὶ παρ᾽ ἄλλοις πολλοῖς· ἄριστος δὲ ὁ ἐκ τοῦ Ἑλικῶνος, καὶ ὅλως τὸ ὄρος εὐφάρμακον. ὁ δὲ λευκὸς ὀλιγαχοῦ· βέλτιστοι δὲ καὶ οἷς χρῶνται μάλιστα τέτταρες ὁ Οἰταῖος ὁ Ποντικὸς ὁ Ἐλεάτης ὁ Μαλιώτης. φασὶ δὲ τὸν Ἐλεάτην ἐν τοῖς ἀμπελῶσι φύεσθαι καὶ ποιεῖν τὸν οἶνον οὕτω διουρητικὸν ὥστε λαγαροὺς εἶναι πάνυ τοὺς πίνοντας.
ἄριστος δὲ πάντων καὶ τούτων καὶ τῶν ἄλλων ὁ Οἰταῖος. ὁ δὲ Παρνάσιος καὶ ὁΑἰτωλικός, γίνεται γὰρ καὶ ἐνταῦθα καὶ πολλοὶ καὶ ὠνοῦνται καὶ πωλοῦσιν οὐκ εἰδότες, {οὐχ ὅτε} σκληροὶ καὶ ἄγαν περισκελεῖς. ταῦτα μὲν οὖν ὅμοια ταῖς μορφαῖς ὄντα ταῖς δυνάμεσι διαφέροντα. καλοῦσι δὲ τὸν μέλανά τινες ἔκτομον Μελαμπόδιον, ὡς ἐκείνου πρῶτον τεμόντοςκαὶ ἀνευρόντος. καθαίρουσι δὲ καὶ οἰκίας αὐτῷ καὶ πρόβατα συνεπᾴδοντές τινα ἐπῳδὴν καὶ εἰς ἄλλα δὲ πλείω χρῶνται.

Μετάφραση:

Ο μαύρος και ο λευκός ελλέβορος φαίνονται να μην έχουν τίποτα κοινό εκτός από το όνομα. Σχετικά με την μορφή τους οι απόψεις διίστανται. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι είναι όμοιοι και ότι μόνο η ρίζα διαφέρει στο χρώμα, του ενός είναι λευκή, του άλλου μαύρη. Άλλοι όμως λένε ότι το φύλλο του μαύρου είναι όπως της δάφνης, ενώ του λευκού όπως του πράσου και ότι οι ρίζες είναι όμοιες, με εξαίρεση το χρώμα. Εκείνοι λοιπόν που λένε ότι είναι όμοιοι υποστηρίζουν ότι η μορφή τους είναι η εξής: το στέλεχος είναι όπως του ασφόδελου και πάρα πολύ κοντό. Το φύλλο είναι πλατύσχιστο και μοιάζει καταπληκτικά με το φύλλο του καλαμιού, μόνο που είναι μακρύ· βγαίνει κατευθείαν από τη ρίζα και έρπει πάνω στο έδαφος. Το φυτό έχει υπερβολικά πολλές λεπτές ρίζες, τις οποίες και χρησιμοποιούν.
Λέγεται ότι ο μαύρος ελλέβορος επιφέρει τον θάνατο και σε άλογα και σε βόδια και σε χοίρους. Γι᾽ αυτό και κανένα από τα συγκεκριμένα ζώα δεν τον τρώει. Αντίθετα, τον λευκό τον τρώνε, λένε, τα πρόβατα, και έτσι διαπιστώθηκε αρχικά η ιδιότητα του, επειδή δρούσε ως καθαρτικό. Ακμάζει το φθινόπωρο, ενώ την άνοιξη είναι παραγινωμένος. Ωστόσο όσοι ζουν στα μέρη της Οίτης τον συλλέγουν για την σύνοδο των Αμφικτυόνων· γιατί εκεί φύεται άφθονος και άριστος. Στην περιοχή της Οίτης φύεται μόνο γύρω από την Πυρά.
Για να προκαλείται ευκολότερα έμετος, αναμειγνύεται με το πινόμενο υγρό ο σπόρος της ελλεβορίνης· η ελλεβορίνη είναι μικρή πόα. Ο μαύρος ελλέβορος φύεται παντού. Συγκεκριμένα, στην Βοιωτία, στην Εύβοια και σε πολλά άλλα μέρη. Άριστος είναι ο προερχόμενος από τον Ελικώνα, το βουνό είναι γενικά πλούσιο σε θεραπευτικά βότανα. Ο λευκός φύεται σε πολύ λίγα μέρη. Ο καλύτερος και ο ευρύτατα χρησιμοποιούμενος προέρχεται από μία από τις εξής τέσσερις περιοχές: από την Οίτη, από τον Πόντο, από την Ελέα και από την Μαλιώτιδα. Λένε μάλιστα ότι ο προερχόμενος από την Ελέα φυτρώνει στους αμπελώνες και κάνει το κρασί τόσο διουρητικό ώστε όσοι το πίνουν να γίνονται κάτισχνοι. Άριστος όλων, και αυτών και των υπολοίπων, είναι ο προερχόμενος από την περιοχή της Οίτης. Ο προερχόμενος από τον Παρνασσό και την Αιτωλία, γιατί ευδοκιμεί και σ᾽ αυτές τις περιοχές και πολλοί μην ξέροντας και τον αγοράζουν και τον πωλούν, είναι σκληρός και ιδιαίτερα τραχύς. Αυτά λοιπόν τα φυτά είναι όμοια στη μορφή, διαφέρουν όμως στις ιδιότητές τους.
Μερικοί ονομάζουν τον μαύρο ελλέβορο «έκτομον Μελαμπόδιον», διότι πρώτος, υποτίθεται, ο Μελάμπους τον έκοψε (ἔτεμε) και τον ανακάλυψε. Με αυτόν κάνουν επίσης καθαρμούς σπιτιών και προβάτων απαγγέλλοντας συγχρόνως ένα ξόρκι και τον χρησιμοποιούν και σε αρκετά άλλα.

(μετάφραση Θ. Κ. Στεφανόπουλος)


ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΕΠΟΧΗ: 3^ος – 1^ος αιώνας π.Χ.

13. ΗΡΟΦΙΛΟΣ (331-280 π.Χ.)
Ήταν Έλληνας γιατρός και ανατόμος της Ελληνιστικής περιόδου και από τους μέγιστους ιατρούς της αρχαιότητας. Γεννήθηκε στην Χαλκηδόνα της Μικράς Ασίας το 331 π.Χ. και άκμασε στην Αλεξάνδρεια περί το 300 π.Χ.. θεωρείται ως ο θεμελιωτής της μεγάλης ιατρικής σχολής της Αλεξάνδρειας. Ήταν ο πρώτος που βάσισε τα συμπεράσματά του στην ανατομή του ανθρώπινου σώματος και δίκαια θεωρείται από τους πρώτους σκαπανείς της ανατομίας, αλλά και της φυσιολογίας χρησιμοποιώντας σε ευρεία κλίμακα το πείραμα, άριστος παθολόγος, φαρμακολόγος, γυναικολόγος και μαιευτήρας, πιθανώς και χειρουργός πλην όμως δεν έχουν διασωθεί χειρουργικά του έργα αλλα εκτενώς αναφέρονται απο τον Γαληνό. Μεταξύ των πρώτων επιστημόνων, ο Ηρόφιλος θεωρείται ως ένας από τους θεμελιωτές της επιστημονικής μεθόδου. Είχε εισάγει την πειραματική μέθοδο στην ιατρική, διότι την θεωρούσε ουσιαστική για την θεμελίωση της γνώσης σε εμπειρική βάση. Ο Ηρόφιλος εισήγαγε επίσης πολλούς από τους επιστημονικούς όρους που χρησιμοποιούνται μέχρι και σήμερα, και ήταν μεταξύ των πρώτων που εισήγαγαν την έννοια της συμβατικής ορολογίας, έναντι της χρήσης των "φυσικών ονομάτων".

Ενδεικτικά αποσπάσματα έργων / Σωζόμενα:

Συνοπτικά:

Α. Επίστευεν ότι ο σφυγμός δεν αποτελεί ιδιότητα και λειτουργικήν έκφρασιν του τοιχώματος των αρτηριών, αλλά αποτελεί ούτος έκφρασιν της λειτουργίας της καρδίας και των συστολών αυτής. Ο σφυγμός χαρακτηρίζεται από την ύπαρξιν ρυθμού, όπως και η μουσική. Διά να καταστή ο ιατρός ικανός να μελετήση τον σφυγμόν και να ερμηνεύση την σημασίαν των μεταβολών του ρυθμού αυτού θα πρέπη να είναι γνώστης της θεωρίας της μουσικής και της βαθυτέρας ερμηνείας της αρμονίας.

Β. Ήτο ο πρώτος, ο οποίος διέκρινεν τον σφυγμόν από τον τρόμον, τον μυϊκόν σπασμόν και τας δεσμιδώσεις και εισήγαγεν ιδικής του κατασκευής φορητόν υδραυλικόν ωρολόγιον διά να μετρά τον σφυγμόν των ασθενών.

Γ. Περιέγραψεν την πνευμονικήν αρτηρίαν, αναφέρων ότι το αίμα αυτής ομοιάζει ως προς το χρώμα αυτού προς το αίμα των φλεβών. Εκ παραλλήλου περιέγραψεν τας μεσεντερίους αρτηρίας και την σχέσιν αυτών μετά της λειτουργικής ακεραιότητος του εντέρου.

Δ. Ήτο ο πρώτος ο οποίος περιέγραψεν το δωδεκαδάκτυλον, αι δε περιγραφαί του ήπατος υπ' αυτού αναφέρονται υπό του Γαληνού.

Ε. Ησχολήθη εν εκτάσει μετά της ανατομικής μελέτης του Νευρικού Συστήματος και μετά της Κλινικής Νευρολογίας. Προέβαινεν εις νεκροτομάς, ιδίως κατά τους χειμερινούς μήνας και εξήγαγεν τον εγκέφαλον εκ της κρανιακής κάψης, τον οποίον έτεμνεν κατά τον εγκάρσιον, τον οριζόντιον και τον οβελιαίον άξονα διά να δυνηθή να αποκτήση στερεοτακτικήν αίσθησιν των δομών και των μορφολογικών στοιχείων αυτού. Διά των πραγματοποιουμένων τομών ηδυνήθη να διακρίνη την φαιάν από την λευκήν ουσίαν του εγκεφάλου και να περιγράψη το κοιλιακόν σύστημα αυτού.

Ζ. Περιέγραψεν λεπτομερώς την κάτω γωνίαν του ρομβοειδούς βόθρου, ήτοι του εδάφους της τετάρτης κοιλίας, το οποίον ωνόμασεν γραφικόν κάλαμον, λόγω της ομοιότητος προς την χρησιμοποιουμένην επί της εποχής του γραφίδα.

Η. Εμελέτησεν και περιέγραψεν τους δίκην πλεγμάτων αγγειακούς σχηματισμούς, οι οποίοι προβάλλουν εντός του κοιλιακού συστήματος, τους οποίους εκάλεσεν αγγειακάς μεμβράνας ή "χοριοειδή πλέγματα", όρον τον οποίον εσεβάσθη και διετήρησεν η σύγχρονος νευροανατομία. Τα χοριοειδή πλέγματα συνδέονται μετά της παραγωγής του εγκεφαλονωτιαίου υγρού, το οποίον φέρεται εντός του κοιλιακού συστήματος και εις τον υπαραχνοειδή χώρον.

Θ. Μεταφέρων ο Ηρόφιλος εις την Νευροανατομίαν την αγωνίαν των φιλοσόφων διά την έδραν της ψυχής εις το ανθρώπινον σώμα, εθεώρησεν ότι αύτη κατασκηνοί εις το κοιλιακόν σύστημα του εγκεφάλου και ότι εκεί επίσης ευρίσκεται και το κέντρον της νοήσεως. Ο γραφικός κάλαμος αποτελεί το ουσιωδέστερον σημείον του κοιλιακού συστήματος, το οποίον έχει άμεσον σχέσιν με την εντόπισιν της ψυχής και την διατήρησιν αυτής εις το σώμα.

Ι. Έδωσεν ιδιαιτέραν βαρύτητα εις την φλεβικήν κυκλοφορίαν του εγκεφάλου. Περιέγραψεν τους φλεβικούς κόλπους της σκληράς μήνιγγος και του κρανίου και επεσήμανεν ότι το φλεβικόν αίμα συγκεντρούται υπ' αυτών εις σχηματισμόν των μηνίγγων επί του έσω ινιακού ογκώματος, τον οποίον ωνόμασεν ληνόν, παρομοιάσας αυτόν προς τον χώρον συγκεντρώσεως του γλεύκους.

Κ. Μελετών και περιγράφων τα κρανιακά και τα περιφερικά νεύρα διέκρινεν αυτά εις κινητικά, αισθητικά και εις μικτά.


14. ΕΡΑΣΙΣΤΡΑΤΟΣ (303-249 π.Χ.)
Ήταν από τους πιο φημισμένους ιατρούς και ανατόμους της αρχαιότητας. Ο Ερασίστρατος ήταν μαθητής του Χρύσιππου του Κνιδίου, του Μητρόδωρου και ίσως και του Θεόφραστου. Ο Ερασίστρατος είναι ο τελευταίος μεγάλος ιατρός της αρχαιότητας. Έγραψε πλήθος ιατρικών συγγραμμάτων περί Ανατομίας, Πρακτικής Ιατρικής και Φαρμακολογίας. Διασώζονται μόνο οι τίτλοι τους, ενώ μικρά αποσπάσματα διασώζονται διαμέσου του Γαλήνιου, του Caelius Aurelianus και άλλων αρχαίων συγγραφέων. Μερικά από τα επιτεύγματά του ήταν πιθανώς η ανακάλυψη του κυκλοφοριακού συστήματος, αφού σε ένα σύγγραμμά του περιγράφει την λειτουργία της καρδιάς. Μελέτησε επίσης το πεπτικό σύστημα και τα αποτελέσματα της διατροφής και διατύπωσε την θεωρία πως η διατροφή, τα νεύρα και ο εγκέφαλος επιδρούν στις νοητικές ασθένειες. Ο Ερασίστρατος έκανε και σημαντικές ιατρικές ανακαλύψεις, οι οποίες σήμερα μας φαίνονται αφάνταστες. Μεταξύ των άλλων ανακάλυψε τον καθετήρα για την τεχνητή εκκένωση της ουροδόχου κύστης.

Ενδεικτικά αποσπάσματα έργων / Σωζόμενα:

Συνοπτικά:

A. Περιέγραψεν την μορφολογίαν του φλοιού των εγκεφαλικών ημισφαιρίων, διακρίνας τα εγκεφαλικά ημισφαίρια εις τους επί μέρους λοβούς αυτών και περιγράψας τας αύλακας και τας έλικας αυτών.

B. Ενετόπισεν τας ανωτέρας ψυχικάς και νοητικάς λειτουργίας επί του φλοιού των εγκεφαλικών ημισφαιρίων.

Γ. Επεσήμανεν τας μορφολογικάς διαφοράς, αι οποίαι υφίστανται μεταξύ του εγκεφάλου του ανθρώπου και των ζώων.

Δ. Απέδωσεν την μορφολογικήν ιδιαιτερότητα του ανθρωπίνου εγκεφάλου, με τας πολλάς αύλακας και έλικας εις την ανάγκην μείζονος αναπτύξεως της επιφανείας αυτού, λόγω της πληθώρας των νοητικών και ψυχικών διεργασιών, αι οποίαι πραγματοποιούνται υπ' αυτού.

Ε. Διεχώρησεν λειτουργικώς τον εγκέφαλον από την παρεγκεφαλίδα και επεσήμανεν, ότι η κυρία λειτουργία του παρεγκεφαλιδικού φλοιού συνίσταται εις την επίτευξιν της ευταξίας των κινήσεων, θεωρών ότι η παρεγκεφαλίς αποτελεί τον κύριον αρμοστήν της βουλητικής κινητικότητος, η οποία άρχεται μεν εκ των εγκεφαλικών ημισφαιρίων συντονίζεται δε αρμονικώς υπό της παρεγκεφαλίδος.

Ζ. Τα περιφερικά νεύρα, κατά τον Ερασίστρατον, δεν φέρουν πνεύμα, όπως επρέσβευεν η Ιπποκράτειος αντίληψις, αλλά ήσαν συμπαγείς σχηματισμοί, οι οποίοι συνίστανται υπό μικροσωληναρίων, τα οποία επικοινωνούν μετά αναλόγων σχηματισμών του εγκεφάλου, διά των οποίων κινείται μοριακόν υλικόν εκ του κεντρικού νευρικού συστήματος και ιδίως εκ του εγκεφαλικού στελέχους και του νωτιαίου μυελού προς τα τελικά υποδεκτικά όργανα και ιδίως τους μύες.

Η. Διετήρει τας επικουρείους απόψεις, ότι το πνεύμα συνυφαίνεται μετά της σωματικής υποστάσεως του ανθρώπου προς διαμόρφωσιν του ψυχοσωματικού Είναι αυτού. Κατ' αυτόν το ζωτικόν πνεύμα εισέρχεται εις τον εγκέφαλον διά της αιματικής κυκλοφορίας, καθιστάμενον εντός αυτού ζωϊκόν πνεύμα, το οποίον φέρεται, διά των νεύρων, εις όλα τα όργανα και τα μέλη του σώματος και ζωοποιεί αυτά. Την τετάρτην κοιλίαν και την παρεγκεφαλίδα εθεώρει ως τόπους εις τους οποίους κατασκηνοί η ψυχή του ανθρώπου, συνδεομένους, ως εκ τούτου, με την ζωήν και τον θάνατον αυτού.


15. ΑΠΟΛΛΩΝΙΟΣ Ο ΚΙΤΙΕΥΣ (1^ος αιώνας π.Χ.)
Ήταν αρχαίος Έλληνας ιατρός από το Κίτιο της Κύπρου. Η φήμη του διαδόθηκε σε όλο τον αρχαίο Ελληνικό κόσμο, και ήταν ο σημαντικότερος όλων των Κυπρίων ιατρών. Ο Απολλώνιος έγραψε αρκετά βιβλία για τα φάρμακα, αλλά το πιο σημαντικό, και αυτό που διασώθηκε, είναι το «Περί Ανθρώπου» είναι μια σπουδή για την διδασκαλία του Ιπποκράτη, το βιβλίο αυτό γράφτηκε στην Κύπρο.

Ενδεικτικά αποσπάσματα έργων / Σωζόμενα:

«ΠΕΡΙ ΑΡΘΡΩΝ ΠΡΑΓΜΑΤΕΙΑ»















Αρχαίο κείμενο:

Επομένως δὲ ὁ ῾Ιπποκράτη περὶ ἐξαρθρήσεως γνάθου,
τῆς δὴ σιαγόνος ὑπό τινων λεγομένης, διὰ τούτων κατακεχώρικεν
γνάθος δὲ ὀλίγοις ἤδη τελέως ἐξήρθρησεν. ὀστέον γὰρ τὸ ἀπὸ
τῆς ἄνω γνάθου πεφυκὸς ὑπεζύγωται πρὸς τῷ ὑπὸ τὸ
οὖς ὀστέῳπεφυκότι. καὶ προβὰς ἐπιλέγει· ἐκπέσοι δ᾿ ἂν ἀπ᾿ οὐδενὸς
ἄλλου σχήματος ἢ ἀπὸ τοῦ μέγα χανόντα μετάγειν τὴν
γένυν ἐπὶ θάτερα. εἶτεν μετ᾿ ὀλίγους ἀριθμοὺς τά τε
σημεῖα τὰ παρακολουθοῦντα καὶ τὸν καταρτισμὸν
οὕτω παρέστακεν· περὶ οὗ οὖν ὁ λόγος, ἐκπίπτει μὲν γνάθος
ὀλιγάκις ἐν χασμήσει. δῆλος μὲν οὖν τοῖσδε μάλιστα
ἐστιν, ὅταν ἐκπεπτώκῃ. προίσχεται γὰρ ἡ κάτω γνάθος
εἰς τὸ ἔμπροσθεν καὶ  παρῆκται ἐναντία τοῦ ὀλισθήματος,
καὶ τοῦ ὀστέου τὸ κορωνὸν ὀγκηρὸν γίνεται παρὰ τὴν
ἄνω γνάθον, καὶ χαλεπῶς συμβάλλουσιν τὰς γνάθους.
τούτοις ἐμβολὴ πρόδηλος, οἵη τις. χρὴ γὰρ τὸν μὲν κατέχειν
τὴν κεφαλήν, τὸν δὲ περιλαβόντα τὴν κάτω γνάθον
καὶ ἔσωθεν καὶ ἔξωθεν τοῖς δακτύλοις κατὰ τὸ γένειον,
χάσκοντος τοῦ ἀνθρώπου, ὅσον μετρίως δύναται,
πρῶτον μὲν διακινεῖν τὴν γνάθον χρόνον τινὰ καί
τι παράγοντατῇ χειρί, καὶ αὐτὸν τὸν ἄνθρωπον κελεύειν
χαλαρὴν τὴν γνάθον συμπαράγειν καὶ συνδιδόναι ὡς μάλιστα,
ἔπειτα ἐξαπίνης σπάσαι εἰς τοὐ πίσω καὶ ἀναλήψει γενείου
τρισὶν ὁμοῦ σχήμασιν προσέχοντα τὸν νοῦν. δεῖ μὲν γὰρ
παράγε[νε]σθαι ἐκ τῆς διαστροφῆς εἰς τὴν φύσιν ἑπόμενον τούτοις καὶ
συμβάλλειν τὰς γνάθους καὶ μὴ χάσκειν. ἐμβολὴ μὲν οὖν αὕτη,
καὶ οὐκ ἂν γένοιτο ἀπ᾿ ἄλλων σχημάτων καὶ οὕτως πάλιν·
ἀσφαλέστερον δὲ χειρουργεῖν έστιν ὕπτιον κατακλίνοντα τὸν
ἄνθρωπον, ἐρείσαντα τὴν κεφαλὴν αὐτοῦ ἐπὶ σκυτίνου ὑποκεφαλαίου
ὡς πληρεστάτου, ἵνα ὡς ἥκιστα ὑποκλίνῃ. προσκατέχειν χρὴ δέ τινα
τὴν κεφαλὴν τοῦ ἰωμένου. ἢν δὲ ἀμφότεραι αἱ γνάθοι ἐξαρθρήσωσιν,
ἡ μὲν ἴησις ἡ αὐτή. συμβάλλειν δὲ ἧσσον ἔτι οὗτοι τὸ στόμα δύνανται.
καὶ προπετέστεραι δὲ γένυες τούτοις, ἀστραβεῖς δέ. ταῦτα ἀναγκαῖον
ἦν καταχωρίσαι χάριντοῦ μηδένσε τῶν περὶ ἄρθρων λεγομένων διαλαθεῖν.

Μετάφραση:

Στην συνέχεια ο Iπποκράτης σχετικά με το εξάρθημη της γνάθου,
που από μερικούς ονομάζεται ως γνωστόν σιαγόνα,
έχει καταχωρίσει τα εξής: η κάτω γνάθος σπάνια εξαρθρώνεται πλήρως,
γιατί το οστό που φύεται από την άνω γνάθο συνέεται με το οστό
που βρίσκεται κάτω από το αυτί. Και συνεχίζοντας προσθέτει:
Δεν μπορεί να εξαρθρωθεί από καμία άλλη θέση παρά μόνον
με το να ανοίξει κανείς πολύ το στόμα και να εκτρέψει την
κνάθο προς το άλλο μέρος. Μετά από λίγες σειρές τα επακόλουθα
συμπτώματα και την μέθοδο ανάταξης έχει παρουσιάσει ως εξής:
Όσον αφορά στην συγκεκριμένη περίπτωση, η κάτω γνάθος
εξαρθρώνεται σπάνια κατά το άνοιγμα του στόματος.
Γίνεται δε καταφανές όταν εξαρθρώνεται απ’αυτά κυρίως τα συμπτώματα:
Η κάτω γνάθος εξέχει προς τα εμπρός και παρεκκλίνει προς
την αντίθετη πλευρά του εξαρθρήματος και το κύριο τμήμα
(η κορωνοειδής απόφυση) του οστού εξογκώνεται
προς την άνω γνάθο, και με δυσκολία (οι πάσχοντες)
ενώνουν τις γνάθους. Σ᾿ αυτές τις περιπτώσεις είναι προφανής
η ανάταξη,ποια θα είναι·πρέπει, δηλαδή, ο μεν ένας
να κρατά σταθερά το κεφάλι, ο δε άλλος αφού πιάσει
την κάτω γνάθο και από μέσα και απ᾿έξωμε τα δάκτυλα
στο πιγούνι, ενώ ο πάσχων κρατά το στόμα του όσο μόνο
πρέπει ανοικτό, πρώτον μεν να μετακινεί προς τα εδώ και
προς τα εκεί την γνάθο για κάποιο χρόνο, μεταφέροντας το χέρι
από το ένα μέρος προς το άλλο, και να προστάζει τον ίδιο
τον πάσχοντα να έχει χαλαρή την γνάθο και να συμμετέχει
όσο το δυνατόν περισσότερο, έπειτα ξαφνικά να τραβήξει
προς τα πίσω και να σηκώσει ψηλά την γνάθο, έχοντας
συγχρόνως την προσοχή του συγκεντρωμένη κατα τρείς τρόπους,
γιατί ακολουθώντας αυτούς, πρέπει να επαναφέρει (την γνάθο)
από την εκτροπή στην φυσιολογική θέση και να συμπλησιάζει
τις γνάθους και να μην ανοίγει πολύ το στόμα του.
Αυτή λοιπόν είναι η (πρέπουσα) ανάταξη, και δεν μπορεί
να γίνεται με άλλους τρόπους. Και ως εξής πάλι:
Είναι ασφαλέστερο να χειρουργείς (να εφαρμόζεις την χειροπρακτική,
να κάνεις την ανάταξη με τα χέρια) αφού ξαπλώσεις
τον πάσχοντα ύπτιο κι αφού στηρίξεις το κεφάλι του
επάνω σε δερμάτινο προσκέφαλο όσο το δυνατόν πιο γεμάτο,
για να υποχωρεί ελάχιστα. Πρέπει όμως κάποιος να κρατά
σταθερά το κεφάλι του πάσχοντος. Εάν πάλι εξαρθρωθούν
και οι δύο γνάθοι (αν δηλ. Η κάτω γνάθος εξαρθρωθεί και
προς τις δύο πλευρές, τουτέστιν επί αμφοτεροπλεύρου
εξαρθρήματος της κάτω γνάθου), η θεραπεία είναι η ίδια,
αυτοί όμως πιο λίγο ακόμα μπορούν να κλείνουν το στόμα,
και σ’ αυτούς οι σιαγόνες γέρνουν περισσότερο προς τα εμπρός,
χωρίς απόκλιση. Ήταν αναγκαίο να καταχωρίσω αυτά,
για να μην σου διαφύγει τίποτα από τα λεγόμενα σχετικά με τις αρθρώσεις.

Αρχαίο κείμενο:

χομένως τοίνυν ὁ Ἱπποκράτης ἐν τῶι Περὶ ἄρθρων βιβλίωι
περί τε ἐξαρθρήσεων καὶ παραρθρήσεων ἀγκῶνος καὶ
τούτων καταρτισμοῦ μνημο­νεύων οὐδαμῶς κατὰ πόσους τρόπους
συμβαίνουσιν εὐσήμως τέταχεν. ἀλλά τοί γε διὰ τῶν κατὰ
μέρος λόγων ποιήσω τοῦτο φανερόν, διότι παραρθρεῖ μὲν ἀγκὼν
διχῶς, ἐξαρθρεῖδὲ κατὰ τέσσαρας τρόπους. τοῦ γὰρ
λεγομένου πήχεοςἐξ ὀστῶν δύο συνεστῶτος, τὸ μὲν ἐντὸς αὐτῶν
προσήρτηται τῶι βραχίονι νενευκὸς εἰς τὸν ἐκτὸς μᾶλλον τό-
πον, ὃ δὴ κερκὶς καλεῖται· τὸ δὲ ἔξω ἐπιβέβηκεν τῶι κοίλωι τοῦ
βραχίονος, λεγόμενον δὲ κορωνὸν κατ' ὀξὺ τοῦ ἀγκῶνος ὑφ'
ἑκατέρων τῶν ὑπεροχῶν συνέχεται, τῆς τε ἔσω τοῦ ἀγκῶνος,
ἀφ' ἧς τὸν πῆχυν μετρεῖν εἰώθαμεν, καὶ τῆς ἔξω καταληγούσης
ἀπὸ τοῦ βραχίονος. τούτων οὖν τῶν ὀστῶν ὃ δὴ κερκὶς καλεῖται
πεφυκὸς ἐντὸς παραρθρεῖ μόνον νεῦον ἢ πρὸς πλευρὰς
ἢ εἰς τὸ ἐκτὸς μέρος. δηλοῖ δὲ περὶ αὐτοῦ τὸν τρόπον τοῦτον·
ἀγκῶνος ἄρθρον παραλλάξαν μὲν ἢ πρὸς πλευρὴν ἢ ἔξω,
μένοντος τοῦ ὀξέος τοῦ ἐν τῶι κοίλωι τοῦ βραχίονος.
τοὺς μὲν οὖν τούτων σχηματισμοὺς ὑπογράφειν παρήσω·
οὐ γὰρ ἂν δύναιντο ἁπλῆς τῆς τάσεως αὐτῶν γινομένης
καταλημφθῆναι. αἱ δὲ παραρθρήσεις ἔκδηλοι γίνονται τὰ μὲν εἰς τὸ
ἐντός, τὰ δὲ εἰς τὸ ἐκτός, πολύτροπον ‹ῥοπὴν› ἔχοντος τοῦ
ἄρθρου, διαστρεφομένου τε καὶ νεύοντος τοῦ μορίου ὁτὲ μὲν
εἰς τὸ ἔξω, ὁτὲ δὲ εἰς τὸ ἔσω μέρος. ἃ δὴ οὕτως διὰ τῶν ἑξῆς
καταγγίζειν παρακελεύεται ἐς εὐθὺ κατατείνοντα
τὰ ἐξέχοντα ἀπωθεῖν ὀπίσω καὶ εἰς τὸ πλάγιον. ἡ γὰρ εἰς
εὐθὺ τάσις ἀπο­‹κατά›­στασιν τῶν ἄρθρων ποιεῖ, ὥστε ῥᾳδίως
εἰς τὴν κατὰ φύσιν χώραν τὸ ἄρθρον παραγενέσθαι. ἐάν τε οὖν
εἰς τὸ πρὸς τὰς πλευρὰς μέρος ἐάν τε ἔξω παραρ­θρήσηι, χρηστέον
τῆι κατ' εὐθὺ τάσει καὶ τὸ μὲν ἔσω νενευκὸς βιάζεσθαι
μετὰ συμμέτρου κάμψεως καὶ τῆς εἰς τὸ ὕπτιον τῆς χειρὸς
ἀναστροφῆς, ἐπὶ τὸ τοῦ ἀγκῶνος πλάγιόν τε καὶ βάθος
ἐπερείδοντα ἢ χειρὶ ἢ δακτύλοις, τὸ δὲ εἰς τὸν ἔξω τόπον ἐκκεκλικὸς
εἴσω βιάζεσθαι τὸ τῆς χειρὸς θέναρ προσβάλλοντα ἐκ πλαγίου
τῶι ὀξέϊ τοῦ τ' ἀγκῶνος ἅμα καὶ τὴν τῆς χειρὸς ἐπιστροφὴν ἐπὶ
τὸ πρηνὲς ποιουμένους.

Μετάφραση:

Ἀκολούθως, λοιπόν, ὁ Ἱπποκράτης στὸ Περὶ ἄρθρων βιβλίο
μιλώντας γιὰ τὰ ἐξαρθρήματα καὶ τὰ διαστρέμματα τοῦ ἀγκώνα καὶ
τὶς ἀνατάξεις τους, δὲν ἔχει καθόλου προσδιορίσει εὔληπτα μὲ
πόσους τρόπους γίνονται. Ἀλλά, βέβαια, μὲ τὶς ἐπιμέρους ἐξηγήσεις θὰ
κάνω τοῦτο φανερό, δηλαδὴ ὅτι ὁ ἀγκώνας παθαίνει διάστρεμμα μὲ
δύο τρόπους καὶ ἐξαρθρώνεται μὲ τέσσερεις. Γιατὶ στὸν λεγόμενο
πήχυ ποὺ ἀποτελεῖται ἀπὸ δύο ὀστά, αὐτὸ ποὺ βρίσκεται ἐσωτερικὰ
ἑνώνεται μὲ τὸν βραχίονα καὶ κλίνει κυρίως πρὸς τὰ ἔξω, κι αὐτὸ ὡς
γνωστὸν ὀνομάζεται κερκίδα· αὐτὸ δὲ ποὺ βρίσκεται ἐξωτερικὰ
πατᾶ στὴν κοιλότητα τοῦ βραχίονα καὶ ὀνομάζεται ὠλένη,
συγκρατιέται ἀπὸ τὴν κορυφὴ τοῦ ἀγκώνα ξεχωριστὰ ἀπὸ καθεμιὰ
ἀπὸ τὶς δύο προεξοχές, καὶ ἀπ' αὐτὴ ποὺ βρίσκεται στὸ ἐσωτερικὸ τοῦ
ἀγκώνα, μὲ τὴν ὁποία ἔχουμε συνηθίσει νὰ μετρᾶμε τὸν πῆχυ, καὶ ἀπ'
αὐτὴν ποὺ βρίσκεται στὸ ἐξωτερικό, ποὺ καταλήγει ἔξω ἀπὸ τὸν
βραχίονα. Ἀπ' αὐτὰ λοιπὸν τὰ ὀστά, αὐτὸ ποὺ ὀνομάζεται κερκίδα,
ποὺ ἐκ φύσεως βρίσκεται στὸ ἐσωτερικό, παθαίνει διάστρεμμα μόνο
ὅταν κλίνει ἢ πρὸς τὰ πλευρὰ ἢ πρὸς τὰ ἔξω. Μιλᾶ δὲ γι' αὐτὸ μὲ
τοῦτο τὸν τρόπο: Ἡ ἄρθρωση τοῦ ἀγκώνα παρεκκλίνει ἢ πρὸς τὰ
πλάγια ἢ πρὸς τὰ ἔξω, ἐνῶ τὸ μυτερὸ μέρος τοῦ ὀστοῦ παραμένει
στὴν κοιλότητα τοῦ βραχίονα. Θὰ παραλείψω, λοιπόν, νὰ περιγράψω
τὰ σχήματά τους· γιατὶ δὲν θὰ μποροῦσαν νὰ κατανοηθοῦν,
ἀφοῦ γίνεται ἁπλὴ ἔκτασή τους. Τὰ διαστρέμματα εἶναι φανερὸ ὅτι
γίνονται ἄλλα πρὸς τὰ μέσα καὶ ἄλλα πρὸς τὰ ἔξω, καθὼς ἡ ἄρθρωση
ἔχει ποικίλες δυνατότητες κλίσης, γιατὶ τὸ μέλος καὶ συστρέφεται
καὶ κλίνει ἄλλοτε πρὸς τὰ ἔξω καὶ ἄλλοτε πρὸς τὰ μέσα. Αὐτά,
λοιπόν, συμβουλεύει στὴ συνέχεια νὰ τὰ ἀνατάσσουμε ὡς ἑξῆς:
Ἀφοῦ τεντώ­σουμε σὲ εὐθεία κατεύθυνση, νὰ σπρώξουμε τὰ σημεῖα
ποὺ ἐξέχουν πρὸς τὰ πίσω καὶ πρὸς τὰ πλάγια. Γιατὶ ἡ σὲ εὐθεία
κατεύθυνση ἔκταση πραγματοποιεῖ τὴν ἀνάταξη τῶν ἀρθρώσεων,
μὲ ἀποτέλεσμα ἡ ἄρθρωση νὰ ἐπαναφέρεται εὔκολα στὴ φυσικὴ της
θέση. Ἐάν, λοιπόν, κάποιος πάθει διάστρεμμα εἴτε πρὸς τὰ πλευρὰ
εἴτε πρὸς τὰ ἔξω, πρέπει νὰ χρησιμοποιήσουμε τὴν ἔκταση σὲ εὐθεία
κατεύθυνση καὶ νὰ ἐξαναγκάσουμε τὴν ἄρθρωση ποὺ κλίνει πρὸς
τὰ μέσα μὲ ἀνάλογη κάμψη καὶ ἀναστροφὴ τοῦ χεριοῦ σὲ ὕπτια
θέση, πιέζοντας συγχρόνως στὰ πλάγια τοῦ ἀγκώνα καὶ στὴν
κοιλότητα ἢ μὲ τὸ χέρι ἢ μὲ τὰ δάχτυλα· ἡ δὲ ἄρθρωση ποὺ κλίνει πρὸς
τὰ ἔξω πρέπει νὰ πιεστεῖ ἰσχυρὰ πρὸς τὰ μέσα ρίπτοντας τὴν παλάμη
τοῦ χεριοῦ ἀπὸ τὰ πλάγια στὴν κορυφὴ τοῦ ἀγκώνα,
πραγματοποιώντας συγχρόνως τὴν ἐπαναφορὰ τοῦ χεριοῦ πρὸς τὰ κάτω


16. ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ Ο ΤΑΡΑΝΤΙΝΟΣ (1^ος αιώνας π.Χ. ακμή)
Ηταν περίφημος αρχαίος Έλληνας στρατιωτικός ιατρός, μαθητής του Μαντίου. Υπήρξε από τους πλέον σημαντικούς εκπροσώπους της ιατρικής σχολής των εμπειρικών. Περί των δογμάτων της εμπειρικής αυτής ιατρικής συνέγραψε 7 βιβλία. Ως στρατιωτικός ιατρός εργάσθηκε επιμελώς στην ανατομία προβαίνοντας ο ίδιος σε νεκροτομές ανθρωπίνων πτωμάτων. Συνέγραψε πολλά έργα στην Φαρμακολογία και την Θεραπευτική, στα οποία όμως «παραμελούσε» φαίνεται να συμπεριλάβει τα προερχόμενα από το φυτικό βασίλειο φάρμακα. Ο Ηρακλείδης εργάσθηκε επίσης στην Διαιτητική, στην Παθολογία, στην Οφθαλμολογία και κυρίως στην Χειρουργική. Απο τα έργα του σώζονται μόνο αποσπάσματα ή γνώμες αυτού στα έργα του Γαληνού, του Αέτιου του Αμιδηνού, του Πλίνιου και του Καιλίου Αυριλιανού.

Ενδεικτικά αποσπάσματα έργων / Σωζόμενα:

«ΑΝΑΦΟΡΑ»

Αρχαίο κείμενο:

Κλαύδιο Γαληνού Περί συνθέσεως φαρμάκων των κατά τόπους:
[Τα υπό του Ταραντίνου Ηρακλείδου γεγραμμένα προς τας εν τω στόματι εσχάρας.] ο Ταραντίνος Ηρακλείδης εν τοις προς Αντιχίδα κατά λέξιν ούτως έγραψεν περί των εν των στόματι σηπεδόνων. ποιεί μεν και η ανθήρα προσαπτόμενη. Εάν δέ αυτονωτέρα υπάρχη η σηπεδώ, ευθετός έστιν η δύναμις αυτή. βδελλίου κεκαυμένου μέρη γ’’. αρσενικού μέρος α’’. λεία μίξας χρω και άνωθεν δέ τίλμα προσεπιτίθει καταβάψας εις ρόδινον και εκθλίψας. ένιοι δέ του βδελλίου εμβάλουσι μέρη γ.

Κλαύδιο Γαληνού Περί συνθέσεως φαρμάκων των κατά τόπους (πηγή του Ηρακλείδη από το έργο του Ασκληπιάδη Φαρμακίωνος):
[Τα υπ’ Ασκληπιάδου γεγραμμένα πρός οδόντας εν τω πρώτω των εντός. Ηρακλείδου προς σειομένους οδόντας.] Χρηστέον τη Κυπρία σποδώ παραστέλλοντας τα ούλα και φλόμου ταις ρίζαις εψημέναις, έπειτα αποπλύειν ύδατι ή μυρσίνης ή βάτου ή άφνης, έπειτα τη σποδώ παραψάμενος ησυχάζειν κελεύειν. άλλο. ελλεβόρου μέλανος χειρόπληθες, μανδραγόρου της ρίζης <δ’’. υοσκυάμου της ρίζης <δ’’. βαλών εις άγγος κεραμεούν και οίνου Χίου κοτύλας γ’’. ή Κώου ως βέλτιστου έψε απ’ ανθρακιάς μεγάλης, υπολειφθείσης δέ της ημισείας χυλίσας το υγρόν, δίδου εν τω στόματι διακρατείν.

Μετάφραση:

[Τα φάρμακα για τις εσχάρες του στόματος που έχουν γραφεί από τον Ηρακλείδη τον Ταραντίνο.] Ο ηρακλείδης ο Ταραντίνος αυτά έγραψε κατά λέξη για τις σηπτικές βλάβες του στόματος στο βιβλίο προς Αντιοχίδα. Κατάλληλη είναι και η ανθηρά όταν αφαρμοστεί. Εάν δε είναι εντονότερη η βλάβη, κατάλληλη είναι η δύναμη αυτή. 3 μέρη καμένο βαλσαμώδες κόμμι, 1 μέρος αρσενικού ανάμειξε μέχρι να γίνουν λεία και χρησιμοποίησέ τα και τοποθέτησε επάνω επίθεμα από μαλλί που έχει εμβαπτισθεί σε ρόδινο και έχει στυφτεί. Όρισμένοι βάζουν και 3 μέρη βαλσαμώες κόμμι.

[Όσα έχουν γραφτεί για τα δόντια από τον Ασκληπιάδη στο πρώτο βιβλίο των εντός. Για τα εύσειστα δόντια από τον Ηρακλείδη τον Ταραντίνο.] Πράπει να χρησιμοποιηθεί η Κυπρία σποδός για την σύσφιξη των ούλων, επίσης να χρησιμοποιηθούν βρασμένες ρίζες φλόμου. Έπειτα ξεπλένουμε με νερό απο μυρσίνη ή βάτο ή δἀφνη και κατόπιν επαλείφοντας την σποδό δίνουμε εντολή να αναπαυθεί (δηλ. Να μην χρησιμοποιήσει την γνάθο). Άλλο (φάρμακο) τέσσερα μέρη μαύρου ελλέβορου, ρίζας μανδραγόρα δραχμές 4, ρίζας υοσκυάμου 4 δραχμές. Τοποθέτησέ τα σε πήλινο αγγείο και (πρόσθεσε) από κρασί της Χίου κοτύλες 3 ή επειδή είναι το καλύτερο όλων, από κρασί της Κώ. Βράστα σε μεγάλη ανθρακιά μέχρι να μείνει η μισή ποσότητα και χυλώσει το υγρό, και έπειτα δώστου να το κρατήσει στο στόμα.


ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΙΚΗ ΕΠΟΧΗ: 1^ος - 4^ος αιώνας μ.Χ.

17. ΑΝΔΡΟΜΑΧΟΣ Ο ΚΡΗΣ (1^ος αιώνας μ.Χ.)
Ήταν Έλληνας ιατρός από την Κρήτη ο οποίος υπήρξε ο προσωπικός γιατρός του Ρωμαίου αυτοκράτορα Νέρωνα. Ο γιος του ονομάζονταν επίσης Ανδρόμαχος γνωστός ως Ανδρόμαχος ο Νεότερος ωστόσο δεν είναι τίποτα γνωστό για την ζωή του παρά μόνο το ότι υπήρξε συγγραφέας ενός τρίτομου έργου με φαρμακευτική θεματολογία το οποίο αναφέρει συχνά ο Γαληνός. Υπήρξε ο πρώτος ιατρός ο οποίος είχε τον τίτλο του αρχίατρου, καθώς και για την εφεύρεση μιας διάσημης φαρμακευτικής αγωγής/πανάκειας η οποία έφερε το όνομα του ως η “Θηριακή ή Ανδρομάχεια”.

18. ΔΙΟΣΚΟΥΡΙΔΗΣ Ο ΠΕΔΑΝΙΟΣ (40-90 μ.Χ.)
Ήταν σημαντικός γιατρός, φαρμακολόγος και βοτανολόγος από την Ανάζαρβο της Κιλικίας, γνωστός για το πεντάτομο έργο του «Περί ύλης ιατρικής», με την μεγαλύτερη επιρροή στην Φαρμακολογία μέχρι το 1600 μ.Χ.. Υπάρχουν πολλά αντίγραφα του έργου του, ακόμη και του 5ου αιώνα. Θεωρείται ο μεγαλύτερος φαρμακολόγος της αρχαιότητας, η επιστημονική προσφορά του οποίου θεωρείται εφάμιλλη με εκείνη του Θεοφράστου στην Βοτανική. Τα χειρόγραφα με την πραγματεία του Διοσκουρίδη, ιδιαίτερα τα παλαιότερα, όπως ο «Κώδικας» της μονής Μεγίστης Λαύρας του Αγίου όρους, της Κωνσταντινούπουλης που βρίσκεται στην βιβλιοθήκη της Βιέννης, της Νάπολης και του Μίτσιγκαν παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Ο Διοσκουρίδης κατέγραψε περισσότερες από 1.000 φαρμακευτικές ουσίες, η πλειοψηφία των οποίων προερχόταν από φυτά. Η επίδραση του έργου του εκτείνεται χρονικά τουλάχιστον μέχρι την περίοδο της Αναγέννησης και εν γένει εκτιμάται πως οι μέθοδοι παρατήρησης του Διοσκουρίδη πρόσφεραν ισχυρές βάσεις για την εξέλιξη της φαρμακολογικής επιστήμης. Πέρα από την αξία του ως ιατρικό εγχειρίδιο, μεγάλης αξίας θεωρείται ο πλούτος των πληροφοριών που δίνει για τα φυτά και βότανα της νοτιοανατολικής Ευρώπης.

Ενδεικτικά αποσπάσματα έργων / Σωζόμενα:

«ΠΕΡΙ ΥΛΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ»

Αρχαίο κείμενο:

Κράτιστος δέ ἐστιν ὀπὸς (sc. μήκωνος) ὁ πυκνὸς καὶ βαρὺς ἔν τε τῇ ὀσμῇ καρωτικός (...).
Ἐρασίστρατον μέντοι Διαγόρας φησὶν ἀποδοκιμάζειν αὐτοῦ τὴν χρῆσιν ἐπί τε ὠταλγίας καὶ ὀφθαλμιώντων διὰ τὸ ἀμβλυωπῆ εἶναι καὶ καρωτικόν. Ἀνδρέας δέ φησιν ὅτι, εἰ μὴ ἐδολοῦτο, ἐτυφλοῦντο ἂν οἱ ἐγχριώμενοι ὑπ΄ αὐτοῦ (...).

Μετάφραση:

Άριστο είναι το γαλακτώδες υγρό (της παπαρούνας, δηλ. το όπιο) το πυκνό και βαρύ και στην οσμή ναρκωτικό (...). Ο Διαγόρας όμως λέγει ότι ο Ερασίστρατος αποδοκιμάζει τη χρήση του για τη θεραπεία ωταλγίας και οφθαλμαλγιών επειδή προκαλεί εξασθένιση της όρασης και νάρκωση (κωματώδη κατάσταση). Κι ο Ανδρέας λέγει ότι, αν δεν νοθευόταν, θα τυφλώνονταν όσοι αλείφονταν απ’ αυτόν (...).

Αρχαίο κείμενο:

«προ πάντων ούν φροντίζειν της αποθέσεως και συλλογής εκάστου κατά τους οικίους καιρούς προσήκει...»

Μετάφραση:

«Πρώτα από όλα πρέπει να φροντίζουμε για την αποθήκευση και τη συλλογή καθενός στην κατάλληλη εποχή...»

...γιατί αναλόγως με την εποχή τα φαρμακευτικά βότανα γίνονται δυνατά ή εξασθενημένα. Τα ποώδη λοιπόν στα οποία ανήκει: η στοιχάδα, η χαμοδρυά, το πόλιο, το αβρότονο, το σέριφο, το αψίνθιο, ο ύσσωπος και τα όμοιά τους, πρέπει να τα συλλέγει κανείς όταν έχουν σπόρους και τα άνθη τους πριν από την πτώση τους και τους καρπούς όταν είναι ώριμοι και τους σπόρους όταν αρχίζουν να ξεραίνονται πρωτού πέσουν πρέπει να παίρνουμε το εκχύλισμα των βοτάνων όταν οι βλαστοί έχουν πρόσφατα φυτρώσει,το ίδιο και των φύλλων τους γαλακτώδεις χυμούς και τα δάκρυα των φλοιών να τα παίρνουμε κάνοντας τομή,όταν οι βλασατοί είναι ακόμα στην ακμή τους ενώ τις ρίζες και τους χυμούς και τους φλοιούς που πρόκειται να φυλάξουμε,να τα παίρνουμε όταν τα φυτά αρχίζουν να ρίχνουν τα φύλλα τους.

Κατάλογος οίνων (φαρμακοτεχνικές μορφές κατ’ αναλογία προς τα βάμματα):

 

«Η μούχλα η οποία μαζεύεται στα παλιά ξύλα και τη βάση των κορμών, αν πασπαλιστεί σαν αλεύρι, καθαρίζει και επουλώνει τα έλκη».

«Ο καρπός, τα φύλλα, ο φλοιός και ο χυμός της ιτιάς έχουν στυπτικές ιδιότητες που βοηθούν στους πόνους των αυτιών. Και το αφέψημά της, όταν με αυτό γίνονται εξωτερικές πλύσεις, είναι πάρα πολύ καλό για την ποδάγρα».

«Η Λυσιμαχία είναι κατάλληλο για τα τραύματα και αιμοστατικό, προς αίματος αναγωγάς και δυσεντερίας».

«Το όπιο… αν ληφθεί σε μικρή ποσότητα έως ενός ροβιού, είναι παυσίπονο, υπνωτικό και πεπτικό, ενώ βοηθά τους βήχες και τα κοιλιακά. Όταν πίνεται όμως σε μεγαλύτερη ποσότητα βυθίζει σε ληθαργικό ύπνο και είναι θανατηφόρο».

«Ο χυμός του βλαστού και του σπόρου του Τόρδιλου (καυκαλίδα ή μοσχολάχανο), όταν είναι ακόμη χλωρός, αν πίνεται μαζί με γλυκό κρασί για δέκα ημέρες, θεραπεύει όσους έχουν νεφρίτιδα».


19. ΚΛΑΥΔΙΟΣ ΓΑΛΗΝΟΣ (129-199 μ.Χ.)
Ηταν ο δεύτερος σπουδαιότερος Έλληνας ιατρός της Αρχαιότητας μετά τον Ιπποκράτη και ο τελευταίος χρονικά από όλους τους σημαντικούς ιατρούς του ελληνορωμαϊκού κόσμου. Δεν υπάρχει σχεδόν ιατρικός κλάδος που να μην απασχόλησε τον Γαληνό. Οι εμπεριστατωμένες μελέτες του αναφέρονται στην Ανατομική, την Φυσιολογία, την Χειρουργική, την Οφθαλμολογία, την Μαιευτική, την Παθολογία, την Θεραπευτική, την Υγιεινή και την Φαρμακολογία. Τα πολυσύνθετα φαρμακευτικά σκευάσματα, που ο ίδιος παρασκεύαζε είναι γνωστά στη βιβλιογραφία ως “Γαληνικά” και η αντίστοιχη φαρμακοτεχνία ονομάζεται “Γαληνική Φαρμακευτική” Σώζονται περί τις εκατό μελέτες του, που προώθησαν σημαντικά την ιατρική επιστήμη.

Ενδεικτικά αποσπάσματα έργων / Σωζόμενα:

«ΠΕΡΙ ΧΡΕΙΑΣ ΤΩΝ ΕΝ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΣΩΜΑΤΙ ΜΟΡΙΩΝ»

Αρχαίο κείμενο:

Η δέ των νεύρων αρχή πάσι τοις κατά το πρόσωπον μυσίν η τρίτη συζυγία των εξ εγκεφάλου νεύρων εστί και μέν γε και τοις άλλοις σχεδόν άπασι τοίς κατ’ αυτό μορίοις. επί τε γαρ τους κροταφίτας και μασητήρας μυς και τούτους δη τους ένδον εν αυτώ τω στόματι και τους οδόντας άπαντας επί τε τα χείλι και την ρίνα και σύμπαν το περί τω προσώπω έρμα τα προειρημένα νεύρα νενέμηται διατιτραμένων αυτοίς των οστών και χώραν παρεχόντων, όπη περ αν ορμήση φέρεσθαι των αποβλαστημάτων έκαστον. φέρεται δ’ επί το δεόμενον αεί μόριον ή αισθήσεως ή κινήσεως, ως μητ’ ενδείν περιττεύειν μηδενί μέρει νεύρου μοίραν, αλλ’ ίσον αέι τω τ’ όγκω και τη χρειά του μέρους ακριβώς υπάρχειν.

Μετάφραση:

Η αρχή των νεύρων σε όλους τους μύες και βέβαια σε όλα τα άλλα τα μόρια που βρίσκονται στο πρόσωπο είναι η Τρίτη συζυγία των νεύρων που εκκινούν από τον εγκέφαλο. Φθάνουν στους κροταφίτες και τους μασητήρες μύες και σ’ αυτούς βέβαια που βρίσκονται μέσα στο ίδιο το στόμα, και τα όντια όλα και στα χείλη και την μύτη και σε όλο το δέρμα γύρω από το πρόσωπο (η φύση) έχει διανείμει τα νεύρα, αφού τα οστά αυτών έχουν τρυπηθεί και παρέχουν χώρο, όπως είναι απαραίτητο για να διέλθει κάθε ένας απο τους αποσχιζόμενους κλάδους. Σε κάθε όργανο του σώματος πηγαίνει ο απαραίτητος κλάος του νεύρου για την αίσθηση ή την κίνηση έτσι ώστε ούτε να υπολείπεται ούτε να περισσεύει κάτι απο τον κλάδο των νεύρων, αλλά ακριβώς να είναι ίσο το κάθε νεύρο με τον όγκο και τις ανάγκες του μέρους που νευρώνει.

«ΠΕΡΙ ΚΡΑΣΕΩΣ ΚΑΙ ΔΥΝΑΜΕΩΣ ΤΩΝ ΑΠΛΩΝ ΦΑΡΜΑΚΩΝ»

Απόψεις του Γαληνού επί του Εγκεφάλου και του Νωτιαίου Μυελού:

Α. Επίστευεν κατά τρόπον απόλυτον εις την ψυχοσωματικήν ενότητα του ανθρωπίνου προσώπου και κατά συνέπειαν εθεώρει ότι αι ψυχικαί παθήσεις δεν ήσαν ανεξάρτητοι των παθήσεων του σώματος, αλλά πολλάκις αποτελούν προέκτασιν αυτών επί της ψυχικής σφαίρας. Διά την θεμελίωσιν των απόψεων αυτών προεπάθησεν να αποκτήση καλήν γνώσιν της νευροανατομίας, διά να δυνηθή να ανεύρη τας οδούς εις τας οποίας η ψυχική υπόστασις του ανθρώπου συναντάται και συνυφαίνεται μετά της σωματικής τοιαύτης.

Απόψεις του Γαληνού επί της παρεγκεφαλίδος:

Α. Επίστευεν, ότι αμφότεραι αύται αι δομαί του κεντρικού νευρικού συστήματος αποδέχονται και αναλύουν αισθητικάς πληροφορίας εκ του περιβάλλοντος και εκ παράλληλου διαμορφώνουν τον τύπον της κινητικής απαντήσεως του ατόμου, τόσον υπό την αντανακλαστκήν όσον και υπό την βουλητικήν έννοιαν, ελέγχοντα ούτως την κινητικότητα εκάστου μέλους του σώματος.

Β. Διεπίστωσεν, ότι η ημιδιατομή του νωτιαίου μυελού ιδίως εις τα ανώτερα μυελοτόμια αυτού προκαλεί παράλυσιν του σώματος συστοίχως, κάτωθεν του σημείου της τομής, ενώ αντιστοίχως επέρχονται διαταραχαί της αισθητικότητος, αναφερόμεναι κυρίως εις την αντίληψιν του πόνου και της θερμοκρασίας. Συστοίχως δε προς την παράλυτον πλευράν δεν καθίσταται αντιληπτή η αίσθησις της θέσεως των μελών εις τον χώρον.

Γ. Επίστευεν επίσης ότι όταν οι μύες του προσώπου παραλύουν συστοίχως προς τα μέλη του σώματος η βλάβη του νευρικού συστήματος έχει επισυμβή εις τον εγκέφαλον και ουχί εις τον νωτιαίον μυελόν.

Δ. Επίστευεν, ότι ο νωτιαίος μυελός αποτελεί προέκτασιν του εγκεφάλου εις τον σπονδυλικόν σωλήνα και έχει υψίστην σημασίαν διά την κινητικότητα του κορμού και των άκρων. Παρετήρησεν ούτος ότι τα άτομα τα οποία προέβησαν αστόχως εις προσπάθειαν αυτοκτονίας δι' απαγχονισμού, παρέμειναν παράλυτα και αναίσθητα, ως προς την αντίληψιν του άλγους και της θερμοκρασίας κατά τον κορμόν και τα άκρα. Εκ παραλλήλου παρετήρησεν ότι χαμηλά κατάγματα της αυχενικής μοίρας της σπονδυλικής στήλης δεν προκαλούν ουσιώδεις διαταραχάς εις την αναπνοήν.

Ε. Επίστευεν ότι τόσον αι κεντρομόλοι όσον και αι φυγόκεντροι οδοί του κεντρικού νευρικού συστήματος χιάζονται είτε εις τον εγκέφαλον είτε εις τον νωτιαίον μυελόν. Εις πειραματικάς παρατηρήσεις του επί των ζώων διεπίστωσεν ότι επιμήκης διατομή. καθ' όλην την έκτασιν του νωτιαίου μυελού, δεν προκαλεί παράλυσιν αλλά αισθητικάς διαταραχάς, γεγονός το οποίον συνηγορεί υπέρ της απόψεως ότι αι νευρικαί ίνες αι συνδεόμεναι μετά της κινητικότητος δεν χιάζονται εις τον νωτιαίον μυελόν.

Ζ. Επίστευεν ότι σοβαραί νευρολογικαί βλάβαι προεκάλουν απώλειαν της συνειδήσεως και κατάργησιν της κινητικότητος, η οποία ενδεχομένως οφείλεται εις έξοδον μέρους του ψυχικού πνεύματος εκ του εγκεφάλου και ιδίως εκ των κοιλιών αυτού. Ο Γαληνός απεδέχετο πλήρως την Ιπποκράτειον άποψιν ότι επί εγκεφαλικής αιμορραγίας επέρχεται παράλυσις της αντιστοίχου πλευράς του σώματος και ότι οιαδήποτε αλλοίωσις των αισθητικών ή κινητικών λειτουργικών εκφράσεων του σώματος οφείλεται εις βλάβην του αντιθέτου ημισφαιρίου του εγκεφάλου.

Απόψεις του Γαληνού επί των κρανιακών και των νωτιαίων νεύρων:

Α. Η παρεγκεφαλίς κατά τον Γαληνόν, ελέγχει τας κινητικάς εκφράσεις του κορμού και των άκρων. Παρετήρησεν δε ότι αύτη είναι ευμεγεθεστέρα εις τα δρομέα ζώα και εις τα πτηνά. Οσον δε τα ζώα ταχύτερον έτρεχον τόσον η παρεγκεφαλίς αυτών ήτο πλέον ανεπτυγμένη. Ο Γαληνός επίστευεν επίσης ότι η γέφυρα και η παρεγκεφαλίς ευρίσκονται εις άμεσον επικοινωνίαν αποτελούσαι αμφότεραι ενιαίαν λειτουργικήν ενότητα.

Β. Η παρεγκεφαλίς κατά τον Γαληνόν οριοθετεί επίσης την ζωήν και τον θάνατον, δεδομένου ότι αύτη διά του σκώληκος προστατεύει την έξοδον της ψυχής από της τετάρτης κοιλίας. Όταν ο σκώληξ ανέρχεται προς τα άνω και οπίσω και διευρύνεται το τρήμα της επικοινωνίας της τετάρτης κοιλίας μετά της μείζονος δεξαμενής, η ψυχή εξέρχεται εκ του κοιλιακού συστήματος του εγκεφάλου, επερχομένου ούτω του θανάτου του ατόμου.

Απόψεις του Γαληνού επί των επιληπτικών κρίσεων:

Α. επρέσβευεν ότι τόσον οι γενικευμένοι τονικο-κλονικοί σπασμοί, όσον και αι εστιακαί επιληπτικαί κρίσεις αποτελούν φαινόμενα εντόνου ερεθισμού του εγκεφάλου συνδεόμενα ενίοτε μετά της αποφράξεως των πόρων,των αγωγών και των εν γένει οδών επικοινωνίας του κοιλιακού συστήματος. Η έλλειψις εγκεφαλονωτιαίου υγρού εκ παραλλήλου από τας κοιλίας προκαλεί ερεθισμόν του εγκεφάλου και κατ' επέκτασιν την έκλυσιν επιληπτικών σπασμών. Η αύρα ως πρόδρομον επιληπτικόν φαινόμενον προέρχεται κυρίως εκ των σπλάγχνων έχουσα πολλάκις τον χαρακτήρα μίας ασυνήθους γαστρικής αισθήσεως.

Β. Επί της θεραπευτικής αντιμετωπίσεως των επιληπτικών κρίσεων, υπεστήριζεν ότι η χορήγησις ωρισμένων ουσιών δύναται να είναι ευεργετική, ενώ η χρήσις ετέρων συνήθων ουσιών ή φαρμακευτικών φυτών δύναται να είναι επιβλαβής προκαλούσα επιδείνωσιν των κρίσεων. Μεταξύ των βλαπτικών παραγόντων περιελάμβανεν και τον λευκόν και μέλανα ελλέβορον.

Γ. Υπεστήριζεν ότι αι αληθείς επιληπτικαί κρίσεις έχουν οργανικόν υπόβαθρον, ενώ αι επιλητικόμορφοι κρίσεις αποτελούν υστερικόν φαινόμενον.

Απόψεις του Γαληνού επί της συνειδήσεως:

Α. Η απώλεια της συνειδήσεως περιεγράφη υπό του Γαληνού ως λιποθυμία, οφειλομένη εις διαταραχήν του συντονισμού των εγκεφαλικών λειτουργιών ή εις διαταραχήν της καρδιακής λειτουργίας και των πνευμόνων. Κατά τον Γαληνόν αι σοβαρότεραι λιποθυμικαί καταστάσεις επισυμβαίνουν επί διαταραχών της καρδιακής λειτουργίας ή επί βαρείας εγκεφαλικής βλάβης.

Β. Ο Γαληνός απεκάλει εκ παραλλήλου λήθαργον, την ασυνήθη εκείνην κατάστασιν κατά την οποίαν υφίσταται νοητική θόλωσις και επέρχεται επιδείνωσις των νοητικών λειτουργιών, ιδίως της μνήμης, της προσοχής και της μαθήσεως⁹⁹. Ο λήθαργος κατά τον Γαληνόν είναι κατ' ουσίαν "των ηγεμονικών ενεργειών βλάβη". Κατ' αντιδιαστολήν προς τον λήθαργον, ο κάρος ο οποίος χαρακτηρίζεται από απώλειαν των νοητικών λειτουργιών και μετάπτωσιν του ατόμου εις κατάστασιν ύπνου διά κεκλεισμένων των οφθαλμών¹⁰¹, οφείλεται προφανώς εις βλάβην της μίας εκ των πλαγίων κοιλιών του εγκεφάλου. Κατά τον Γαληνόν η ανάνηψις εκ του κάρου είναι συνήθως πλήρης, εν αντιθέσει προς την αποπληξίαν, κατά την οποίαν επέρχονται σοβαρά λειτουργικά υπολείμματα. Η διαφορά αύτη αποτελεί το κύριον διαφοροδιαγνωστικόν κριτήριον μεταξύ αυτών.

Γ. Τα υπναγωγικά φάρμακα δεν εισάγουν φυσιολογικόν ύπνον, αλλά προκαλούν νάρκην, κάρος ή κώμα, επιδρώντα ουχί μόνον επί του εγκεφάλου, αλλά εφ' ολοκλήρου του σώματος.

Δ. Το κώμα αποτελεί την σοβαροτέραν μορφήν απωλείας της συνειδήσεως, διαφέρουσα ουσιωδώς εκ του κάρου. Ούτος διέκρινεν το κώμα εις δύο επί μέρους μορφάς, ήτοι (α) το βαθύ κώμα, κατά το οποίον ο πάσχων έχει κλειστούς τους οφθαλμούς και (β) το βαθύ κώμα, κατά το οποίον ο πάσχων έχει ανοικτούς τους οφθαλμούς, το οποίον εκάλει άγρυπνον κώμα¹⁰². Είναι απαραίτητον να υπογραμμισθή ότι ο Γαληνός είναι ο πρώτος συγγραφεύς, ο οποίος περιέγραψεν το άγρυπνον κώμα, ΄μία κατάστασιν η οποία παρατηρείται εις το σύνδρομον του εγκλεισμού και εις τα αρχικά κυρίως στάδια του συνδρόμου της αποφλοιώσεως.

Ε. Αναφερόμενος εις τας συνειδησιακάς διαταραχάς προέβη και εις την περιγραφήν της καταλήψεως, της κατοχής και της καταφοράς. Περιέγραψεν ως κατάληψιν την ημικωματώδη κατάστασιν, η οποία συνοδεύεται υπό τετανικών σπασμών ή υπό υστερικής δυσκαμψίας ή παραληρήματος, συνοδευομένου ενίοτε υπό πυρετικής κινήσεως.

Ζ. Εις μίαν εκ των κλινικών περιγραφών της καταλήψεως περιέγραψεν τα κλινικά φαινόμενα της νόσου του Parkinson (Paralysis Agitans), ως είναι ο τρόμος, η δυσκαμψία, η βραδυκινησία και η βραδυφρενεία, το άμιμον προσωπείον, μετά στιλβόντων οφθαλμών, η ελάττωσις του σκαρδαμισμού και αι ενίοτε νοητικαί εκπτώσεις, τας οποίας παρουσιάζουν οι πάσχοντες¹⁰⁴. Επεσήμανεν δε ότι τα ίδια κλινικά φαινόμενα παρατηρούνται και εις περιπτώσεις τοξικώσεως διά μαγγανίου.

Απόψεις του Γαληνού επί της κεφαλαλγίας:

Α. Η περιγραφή της κεφαλαλγίας υπό του Γαληνού είναι ανεκτιμήτου αξίας, αποτελούσα πρότυπον κλινικής περιγραφής. Ούτος περιέγραψεν την ετερόπλευρον κεφαλαλγίαν ως ημικρανίαν ή ετεροκρανίαν, η οποία συνδέεται ως προς την έναρξιν της μετά επί πολλής ερεθισμάτων της κεφαλής, ενώ η παθογένεια της συνδέεται μετά αλλοιώσεων ή λειτουργικών διαταραχών, αι οποίαι επισυμβαίνουν εις τον ενδοκράνιον χώρον, αναφερόμεναι εις τον εγκέφαλον ή τας μήνιγγας

Β. Η κεφαλαλγία εκ τάσεως, κατά τον Γαληνόν, συνδέεται μετά του άγχους, έχουσα ως εκ τούτου ψυχογενή προέλευσιν ή ενίοτε οφείλεται εις στομαχικάς διαταραχάς. Αντιθέτως η κεφαλαλγία, η οποία έχει ως συνοδά φαινόμενα την ερυθρότητα του προσώπου, το περιοφθαλμικόν οίδημα οφείλεται εις την κυκλοφορίαν θερμού χυμού, ο οποίος ερεθίζει τον εγκέφαλον, o οποίος ουχί σπανίως συνδέεται μετά της λήψεως ακαταλλήλου τροφής.

Γ. Ο Γαληνός εθεώρει ότι η κεφαλαλγία ενίοτε οφείλεται εις παθήσεις του ουροποιητικού συστήματος και ιδίως εις λοιμώξεις αυτού.

Απόψεις του Γαληνού επί της ανοίας και του παραληρήματος:

Α. Περιέγραψεν το παραλήρημα υπό δύο κλινικάς μορφάς ήτοι (α) ως παραλήρημα άνευ πυρετού, το οποίον εκάλεσεν παραφροσύνην και (β) ως παραλήρημα μετά πυρετού, το οποίον εκάλεσεν φρενίτιδα. Τα κύρια διαγνωστικά χαρακτηριστικά της παραφροσύνης είναι αι ψευδαισθησίαι, αι διαταραχαί του περιεχομένου της σκέψεως και αι διαταραχαί της συμπεριφοράς. Η φρενίτις συνδέεται πάντοτε υπό εμπυρέτων καταστάσεων και είναι απότοκος του ερεθισμού του εγκεφάλου ή της επιδράσεως επ΄ αυτού τοξικών παραγόντων. Εις σοβαράς περιπτώσεις η φρενίτις παρατηρείται εις τα προκεχωρημένα στάδια της κυρίας νόσου, ως επιπλοκή αυτής έχουσα βαρείαν προγνωστικήν αξίαν.

Β. Την φθίνουσα πορείαν των νοητικών λειτουργιών ο Γαληνός ωνόμασεν μώρωσιν ή μωρίαν. Η μώρωσις κατά τον Γαληνόν αποτελεί την ηπίαν μορφήν της ανοίας. Η αληθής άνοια, χαρακτηρίζεται υπό σοβαράς διαταραχής της μνήμης και της κριτικής ικανότητος του πάσχοντος, αποτελούσα μίαν μορφήν παραλύσεως της σκέψεως και των γνωστικών λειτουργιών. Επίστευεν ότι η άνοια επέρχεται κατά το γήρας λόγω της παραγωγής βλαπτικών χυμών υπό των οργάνων του σώματος ή από ψύξιν του εγκεφάλου. Η προγεροντική άνοια συνήθως οφείλεται εις κατ' επανάληψιν τραυματικάς κακώσεις της κεφαλής, εις φρενίτιδα, υψηλόν πυρετόν, βλαπτικήν επίδρασιν φαρμάκων, ως είναι ο κρόκος, η σμύρνα και ο στύραξ.

Απόψεις του Γαληνού επί της θεραπείας των ψυχικών παθήσεων:

Α. Ο Γαληνός εθεράπευεν τας ψυχικάς παθήσεις και τας ψυχοπαθολογικάς καταστάσεις διά της χορηγήσεως ηρεμιστικών φαρμάκων ως ήτο ο ελλέβορος και ο μανδραγόρας, ο υισκίαμος και το όπιον, φαρμακευτικά φυτά και φάρμακα τα οποία γνωρίζομεν εκ του έργου του Διοσκουρίδου "Περί ύλης ιατρικής"¹¹⁶. Εκ παραλλήλου ο Γαληνός εφήρμοζεν φυσικοθεραπείαν, υδροθεραπείαν διά καταλλήλων λουτρών, ηλιοθεραπείαν και διαθερμίας. Εισήγαγεν επίσης κατά τρόπον μεθοδικόν την ψυχοθεραπείαν διά να αυξήση την ψυχικήν ισχύν και την λογικήν θεώρησιν και δι' αυτών τον αυτοέλεγχον. Εις ηπίας περιπτώσεις, ψυχολογικών κυρίως διαταραχών ή ψυχοσωματικών καταστάσεων, συνήθως προέτρεπεν τον πάσχοντα εις εργασιοθεραπείαν, εις συμμετοχήν εις συζητήσεις, εις μελέτην συγγραμμάτων και συμμετοχήν εις εκπαιδευτικά προγράμματα, εις εκπαιδευτικά ταξίδια και δημιουργικάς εργασίας. Συνίστα πάντοτε εις τους συγγενείς των πασχόντων να επιδεικνύουν ευγένειαν και καλήν συμπεριφοράν, ιδίως δε όταν ο ασθενής έπασχεν εκ καταθλίψεως και να αποφεύγουν τον έλεγχον και την αυστηράν κριτικήν. Επί της θεραπείας των ψυχοσωματικών παθήσεων ο Γαληνός υπεγράμμιζεν: 'Διά να κατανοήση την φυσιολογίαν του σώματος, την υφισταμένην διαφοράν μεταξύ των επί μέρους παθήσεων και τας καταλλήλους εκάστοτε θεραπευτικάς ενδείξεις, ο ιατρός θα πρέπη να διέπεται υπό της λογικής της επιστημονικής σκέψεως. Διά να εφαρμόση αυτάς τας αρχάς κατά τρόπον αλάνθαστον ο ιατρός θα πρέπη να απέχη του πλούτου, να ασκή την σωφροσύνην και να γνωρίζη βαθέως όλας τας φιλοσοφικάς απόψεις, την λογικήν, τας φυσικάς επιστήμας και την ηθικήν. Ο ιατρός χρειάζεται την γνώσιν της φιλοσοφίας τόσον κατά την έναρξιν των ιατρικών του σπουδών, όσον και κατά την άσκησιν της ιατρικής αργότερον. Ούτως έκαστος ιατρός έχει άμεσον ανάγκην της φιλοσοφίας και κατ' ουσίαν ο ιατρός θα πρέπη να είναι φιλόσοφος...'


20. ΑΘΗΝΑΙΟΣ Ο ΝΑΥΚΡΑΤΙΤΗΣ (τέλη 2^ου – αρχές 3^ου αιώνας μ.Χ.)
Ήταν αρχαίος Έλληνας βιολόγος, φυτολόγος, ζωολόγος, γαστρονόμος, διαιτολόγος, μαθηματικός, ρήτορας και γραμματικός από την Ναυκράτιδα της Αιγύπτου. Έζησε στην Αλεξάνδρεια και αργότερα στην Ρώμη. Κυριότερο έργο του ήταν το τριαντάτομο «Δειπνοσοφισταί», από το οποίο σώζεται μόνο η "Σύνοψις" σε 15 βιβλία, και αυτά αποσπασματικά. Το έργο του Αθήναιου είναι μια πηγή πληροφοριών για πλήθος χαμένων αρχαιοτέρων συγγραμμάτων. Άλλα έργα του, τα οποία δεν σώζονται, ήταν τα «Περί των εν Συρία βασιλευσάντων» και «Περί του θαλασσίου ιχθύος Θράττης».

21. ΑΡΕΤΑΙΟΣ Ο ΚΑΠΠΑΔΟΚΗΣ (2^ος αιώνας μ.Χ.)
Υπήρξε ένας από τους διασημότερους Έλληνες ιατρούς για την ζωή του οποίου πολύ λίγα είναι γνωστά. Είναι αβέβαιη η ηλικία του και ο τόπος γέννησης του, είναι πιθανό πώς άσκησε την Ιατρική κατά τον 1οαι. κατά την διάρκεια της βασιλείας του Νέρωνα ή του Βεσπασιανού, στην αρχαία Ρώμη και την Αλεξάνδρεια. Γενικά θεωρείται ότι συγκεταλέγεται ανάμεσα στους λίγους ιατρούς από την εποχή του Ιπποκράτη, που δεν προσκολλήθηκαν σε προκαταλήψεις αλλά χρησιμοποίησαν την άμεση εμπειρία στην διαγνωστική τους μέθοδο. Ο Αρεταίος κατατάσσεται από ορισμένους συγγραφείς στους Πνευματικούς ή Πνευματιστές καθώς διατήρησε τις δοξασίες της συγκεκριμένης σχολής. Ωστόσο, άλλοι συστηματικοί συγγραφείς θεωρούν ότι η θέση του βρίσκεται στην Εκλεκτική σχολή. Ορισμένες από τις νόσους τις οποίες πραγματεύεται στα συγγράμματά του είναι η επιληψία, ο τέτανος, η πλευρίτις, διάφορα έλκη, η πνευμονία, η συγκοπή, η χολέρα, το άσθμα, ο ίκτερος, και η αρθρίτιδα, ενώ θεωρείται από τους πρώτους που περιέγραψαν τον διαβήτη και την κοιλιοκάκη. Το έργο του Αρεταίου συνοψίζεται σε οκτώ βιβλία στην ιωνική διάλεκτο.

Ενδεικτικά αποσπάσματα έργων / Σωζόμενα:

«ΕΙΛΕΟΣ»

O Αρεταίος θεωρεί πως πολλοί είναι οι λόγοι εμφάνισης του ειλεού. Μία αιτία είναι η παρατεταμένη κατανάλωση τροφών στις οποίες δεν είναι συνηθισμένος ο οργανισμός, γεγονός που προκαλεί συνεχείς δυσπεψίες και κωλικούς. Παράδειγμα τέτοιας τροφής είναι το μελάνι από το καλαμάρι ή την σουπιά. Άλλοι λόγοι είναι το κρύο, κάποιο χτύπημα, καθώς και η λαίμαργη και άφθονη κατανάλωση κρύου νερού κατά την διάρκεια εφίδρωσης. Ακόμα, εμφανίζεται ειλεός στο χαμηλότερο σημείο του εντέρου σε εκείνα τα άτομα στα οποία το έντερο –πλήρες κοπράνων– έχει κατέβει στο όσχεο, δεν έχει προωθηθεί προς την κοιλιά και συνεπώς υφίσταται πίεση. Η πάθηση αυτή είναι, σύμφωνα με τον Αρεταίο, συχνή στα παιδιά, τα οποία –όχι σπάνια– πάσχουν από δυσπεψία. Η νεαρή τους ηλικία, όμως, η συχνότητα εμφάνισης της πάθησης και η «υγρή» κατάσταση των εντέρων βοηθούν στο να ξεπεραστεί ο ειλεός χωρίς να δημιουργηθούν ανεπιθύμητες καταστάσεις. Τα άτομα μεγάλης ηλικίας σπάνια παρουσιάζουν ειλεό, ωστόσο αν κάτι τέτοιο συμβεί, συνήθως είναι μοιραίο. Η νόσος εμφανίζεται συχνότερα το καλοκαίρι και το φθινόπωρο παρά την άνοιξη και το χειμώνα.

Συμπτωματολογία:
Η συμπτωματολογία του ειλεού ταξινομείται σε γενικά χαρακτηριστικά και σε συμπτώματα, που εμφανίζονται ανάλογα με το αν πρόκειται για ήπιο ειλεό, για ειλεό του λεπτού εντέρου ή για ειλεό του παχέος εντέρου. Ως γενικά συμπτώματα του ειλεού αναφέρονται η συλλογή πύου, το μαύρο χρώμα των εντέρων και η σήψη τους με συνεπακόλουθα την διάτρησή τους και το θάνατο του ασθενούς. Στην περίπτωση του ήπιου ειλεού, υπάρχει «περιστρεφόμενος» πόνος, συλλογή υγρού στο στομάχι, λιποθυμική τάση, μαλθακότητα, έντονες ερυγές, οι οποίες ωστόσο δεν επιφέρουν ανακούφιση, η κοιλιά είναι γεμάτη αέρια, τα οποία φτάνουν μέχρι τον πρωκτό αλλά δεν διαφεύγουν. Στην περίπτωση του γενικευμένου ειλεού, «όλα μετακινούνται προς τα επάνω»: ο αέρας, το φλέγμα και η χολή, προκαλώντας εμέτους. Oι ασθενείς γίνονται χλωμοί και κρυώνουν, ενώ υποφέρουν από έντονους πόνους, δυσκολεύονται στην αναπνοή και διακατέχονται από βασανιστική δίψα.
Άλλες φορές ο πόνος εμφανίζεται και στις δύο πλευρές, ως να προέρχεται από το ήπαρ, το σπλήνα ή τα «λαγόνια», γεγονός που εξηγείται από την παρουσία συστροφών σε όλο το μήκος του παχέος εντέρου. Άλλοτε ο πόνος εντοπίζεται στο ιερό οστό, στους μηρούς και στους «κρεμαστήρες» μύες των όρχεων. Τέλος, προκαλούνται πολλοί «κενοί έμετοι», το περιεχόμενο των οποίων είναι λεπτόρρευστο, λιπαρό και γεμάτο χολή. O κίνδυνος να επέλθει θάνατος είναι μικρότερος, επειδή το παχύ έντερο είναι πιο σκληρό, με περισσότερη σάρκα και πιο ανθεκτικό από το λεπτό έντερο.

Θεραπεία:
Τα μέτρα που προτείνει ο Αρεταίος για την θεραπεία του ειλεού ποικίλλουν ανάλογα με τα συμπτώματα των ασθενών. Έτσι, εάν παράλληλα με τον ειλεό υπάρχει και φλεγμονή των σπλάχνων ή πρήξιμο, ο ιατρός οφείλει να προβεί σε φλεβοτομία, κάνοντας μια ευρεία τομή στον αγκώνα προκειμένου να βγάλει όσο το δυνατόν περισσότερο αίμα, λαμβάνοντας υπόψη πως το αίμα είναι αυτό που «τρέφει την φλεγμονή».
Αν ο ειλεός εμφανιστεί χωρίς να συνυπάρχει κάποια φλεγμονή, για παράδειγμα λόγω δυσπεψίας ή κρύου, ο ιατρός πρέπει να αποφύγει την φλεβοτομία και να προκαλέσει συχνούς εμέτους με την χρήση νερού και λαδιού. Επιπλέον, πρέπει να προκληθεί εξαγωγή αερίων από τον πρωκτό με τη χορήγηση των κατάλληλων φαρμάκων, όπως χυμό κυκλάμινων, νίτρο, αλάτι, κύμινο ή απήγανο. Όλα αυτά, αναμεμειγμένα με ρεβίθι, πρέπει να χρησιμο ποιηθούν ως καταπλάσματα, ως θερμαντικές ουσίες για πλύσεις ή για υποκλυσμούς στην παρασκευή των οποίων προστίθεται λάδι, μέλι, ύσσωπο και το ζουμί της σάρκας άγριας κολοκύθας. Αν ο άρρωστος ενεργηθεί, τότε το κλύσμα πρέπει να επαναληφθεί με ζεστό λάδι και απήγανο. O ιατρός πρέπει επίσης να αλείφει τα μέλη του σώματος στα οποία εμφανίζεται ο πόνος με βρασμένο λάδι στο οποίο έχει προστεθεί απήγανος και άνηθος. Επιπρόσθετα, μπορεί να χρησιμοποιηθούν ατμόλουτρα με την βοήθεια πήλινων ή χάλκινων δοχείων, που περιέχουν κεχρί ή αποξηραμένα άλατα. Παράλληλα με τα συνήθη καταπλάσματα, πρέπει να χρησιμοποιηθεί κατάπλασμα με αλεύρι από αίρα, κύμινο, ύσσωπο και ρίγανη. Η χρήση βεντουζών πρέπει να είναι ήπια αλλά συχνή, με διαφορετικές βεντούζες για κάθε περιοχή (το επιγάστριο, την κοιλιακή χώρα μέχρι και τους βουβώνες, κοντά στα νεφρά και κοντά στη σπονδυλική στήλη). Oι βεντούζες έλκουν το αίμα από κάθε σημείο του σώματος και έτσι καταπραΰνεται ο πόνος. Oι ασθενείς πρέπει, πριν από κάθε γεύμα, να πίνουν αφεψήματα από κύμινο, απήγανο, πετροσέλινο και φάρμακο που παρασκευάζεται από οχιά.
Αν ο πόνος τελικά δεν υποχωρήσει και δεν κινηθεί το έντερο, είναι σημαντικό να χορηγηθεί στον ασθενή καθαρτικό αποκαλούμενο «ιερή», καθώς αυτό είτε αποβάλλεται από το στόμα μαζί με τις «φλεγματώδεις» και τις χολερικές ουσίες, είτε από τον πρωκτό μαζί με αέρια, κόπρανα, φλέγμα και χολή, που προκαλούν την νόσο. Η τροφή των ασθενών που πάσχουν από ειλεό χωρίς συνυπάρχουσα φλεγμονή πρέπει να έχει καθαρτικές ιδιότητες, όπως κοτόσουπα, σούπα με όστρακα και χυλό από κριθάρι βρασμένο με λάδι. Σε αυτά πρέπει να προστεθεί κύμινο, νίτρο και πράσο. Διαφορετικά, η θεραπεία πρέπει να περιλαμβάνει σούπα με καθαρτικές ιδιότητες, καλοβρασμένα σαλιγκάρια και το χυμό «τελλίνης». Αν ο ασθενής έχει πυρετό, πρέπει να πίνει νερό βρασμένο με «ασαράβακα» ή νάρδο ή κριθάρι, καθώς αυτά βοηθούν στην πρόκληση αερίων, είναι διουρητικά και διευκολύνουν την αναπνοή. Αν ο ασθενής δεν πονάει, το κρασί βοηθά στην αναθέρμανση των σπλάχνων και στην ανάκτηση των δυνάμεων, όπως επίσης και το αφέψημα από μάραθο, αδίαντο και κανέλα. Τέλος, αν ο ειλεός προκαλέσει απόστημα, ο ιατρός οφείλει να ακολουθήσει την θεραπεία που εφαρμόζει στα αποστήματα.

****************

Πηγές:

https://el.wikipedia.org
http://www.greek-language.gr
http://htetartitaxi.blogspot.gr/2015/01/4.html
http://www.ekivolos.gr
http://docplayer.gr
http://www.esoterica.gr
http://diogeneis.blogspot.gr/2013/02/blog-post_5.html
http://hliaion.blogspot.gr/2010/12/jean-mallinger_10.html
http://www.astrology.gr
https://www.mikrosapoplous.gr/aristotle/mf/peri_neotitos_m.htm
http://pythiablog.blogspot.gr/2016/06/t.html
http://gemmotherapya.blogspot.gr/2013/08/blog-post_3.html
http://7ciencies.blogspot.gr/2012_09_01_archive.html
http://greekhistoryandprehistory.blogspot.gr/2016/08/blog-post_17.html
http://historybuff.com/quiz-how-would-an-ancient-greek-doctor-treat-your-symptoms-2VwZqnmWD4G6
https://herbologymanchester.wordpress.com
http://akg.cyi.ac.cy
http://www.encephalos.gr/full/42-1-01g.htm
https://olympia.gr
http://www.prime.md/rom/news/other/item34922/
http://www.gogetnews.info/news/science/129672-uchenye-opredelili-prichiny-narusheniya-zdorovya.html
http://www.pharmacyofnature.com
http://www.archaiologia.gr
https://www.pinterest.com/pin/344384702733649060/
http://franfacio.com/miraculous-plants-that-fight-cancer-plantas-milagrosas-que-luchan-contra-el-cancer/