Πλάτων: Ένας μεγαλοφυής εχθρός της δημοκρατίας

 

Άρθρο του Κορνήλιου Καστοριάδη

Σας έλεγα την προηγούμενη φορά ότι ο Πλάτων έπαιξε  εξαιρετικά σημαντικό ρόλο σε αυτό που μπορούμε να ονομάσουμε  καταστροφή του ελληνικού κόσμου: η καταστροφή των Αθηνών που  δυνάμει εμπεριεχόταν στα πράγματα μετατράπηκε και πέρασε στηνιστορία ως νομοτελειακή καταστροφή.

Ο Πλάτων παρουσίασε την κατάρρευση της αθηναϊκής  δημοκρατίας ως φαινόμενο που υπάγεται τελικά στην τάξη των  πραγμάτων. Και αυτό όχι με την έννοια που έδινε ο Ηρόδοτος στην  φράση: “Ο,τι είναι μεγάλο πρέπει να γίνει μικρό” και αντιστρόφως,  αλλά γιατί, κατά τον Πλάτωνα, επρόκειτο για εκ θεμελίων σαθρό  πολίτευμα, για πολίτευμα που κυριαρχούνταν από ένα πλήθος  αμαθές, εμπαθές και έρμαιο των παθών του - ένα πλήθος που  τοποθετείται στους αντίποδες του σοφού και της σοφίας, του δίκαιου  και της δικαιοσύνης.

Ετσι, η πτώση της αθηναϊκής δημοκρατίας δενεμφανίζεται ως ιστορική τραγωδία, αλλά ως περίπτωση εγγενούς  φιλοσοφικής δικαιοσύνης.  Αυτό το επιχείρησε αφ’ ενός θετικά, αν μου επιτρέπεται τοοξύμωρον, προτάσσοντας δηλαδή την ιδέα ότι μπορεί και πρέπει ναυπάρχει επιστήμη της πολιτικής, σίγουρη και ασφαλής γνώση πουεπιτρέπει τον προσανατολισμό στο χώρο της πολιτικής. Προτάσσοντας την ιδέα ότι τελικά η επιστήμη της πολιτικής στηρίζεταισε μια υπερβατική γνώση και, μάλιστα, στην ίδια την  υπερβατικότητα…

…Τελικά ο Πλάτων ανατρέπει εντελώς την ελληνική αντίληψη  σύμφωνα με την οποία η δικαιοσύνη εξακολουθεί να παραμένει  ανοικτό ζήτημα στους κόλπους της πόλης: ποιος οφείλει να δώσει τι  και ποιος οφείλει να έχει τι; Πράγμα που θέτει διαρκώς το πρόβληματης κατανομής μεταξύ των πολιτών και κατ’ αυτόν τον τρόπο ανοίγει  ταυτόχρονα τον δρόμο στην ερώτηση. Ανατρέπει λοιπόν αυτόν τον  ορισμό και μετατρέπει την δικαιοσύνη σε κάτι που θα μπορούσε ναονομαστεί ιδιότητα του όλου - ολιστική ιδιότητα ονομάστηκε, εξάλλου,στους νεότερους χρόνους. Για τον Πλάτωνα η δικαιοσύνη έγκειται στονα  είναι το σύνολο της πόλης καλά διαιρεμένο, καλά διαρθρωμένο,και μέσα σ’ αυτό το σύνολο της πόλης καθένας έχει την θέση του και  δεν προσπαθεί να την αλλάξει - αυτή είναι η κεντρική ιδέα της  Πολιτείας, είναι επίσης και η κεντρική ιδέα των Νόμων. Σύμφωνα μετην περίφημη φράση της Πολιτείας (433a), η δικαιοσύνη έγκειται στο  τα αυτού πράττειν και μη πολυπραγμονείν. Να ασχολείται κανείς με  τις υποθέσεις του, με ό,τι του ανήκει, με αυτό που κατέχει, πουαντιστοιχεί στην θέση του και να μην προσπαθεί να ασχοληθεί με τα  πάντα, να μην είναι busybody, όρος που αποτελεί εξάλλου την  καλύτερη απόδοση του πολυπραγμονείν.

Ομως, ταυτόχρονα, στον Πλάτωνα ακριβώς θα βρούμε για   πρώτη φορά την προσπάθεια να θεμελιωθεί δικαίω και λόγω ηιεραρχία μέσα στην πόλη. Στην ελληνική πόλη η ύπαρξη ελεύθερων  και  σκλάβων ή πλούσιων και φτωχών αποτελεί γεγονός. Με τον   Πλάτωνα αυτό ανάγεται σε οιονεί δίκαιο δηλαδή κάτι που στηρίζεταιστη διαφορετική φύση των ατόμων που συγκροτούν την πόλη.

…Πού οφείλεται η επίδραση που άσκησε ο Πλάτων; Θα  επανέλθω στο τέλος σ’ αυτή την ερώτηση. Πρόκειται πάντως για επίδραση της οποίας οι ρίζες, όπως είδαμε ήδη, βρίσκονται από την  μια μεριά στον ίδιο τον Πλάτωνα, δηλαδή σ’ όλη την σειρά  επιχειρήσεων και στην στρατηγική την οποία στήνει. Υπάρχουν όμωςκαι όλα όσα οφείλονται στις μετέπειτα εποχές. Εδώ τα πράγματα είναι  σχετικώς απλά. Δεν θα μιλήσω για τον Popper που δημιούργησε ένα  είδος αντιπροκατάληψης, σύμφωνα με την οποία απαγορεύεται να  αποκαλέσει κανείς τον Πλάτωνα ολοκληρωτικό ή να τον θεωρήσει  πατέρα του ολοκληρωτισμού.

Το μίσος του όμως για την δημοκρατία είναι γεγονός, καθώς και  όσα αποπνέει το έργο του ως μόνιμη επιθυμία του: να παγιώσει τις  υποθέσεις της πόλης, να σταματήσει την ιστορική εξέλιξη, νασταματήσει την αυτοθέσμιση, να εξοβελίσει την αυτοθέσμιση. Και ως  εκ τούτου, προφανώς, ο Πλάτων γίνεται κατά κάποιον τρόπο ο  εμπνευστής και το οπλοστάσιο όλων όσων θα αντιπροσωπεύσουνμέσα στην ιστορία μια τέτοια στάση. Διατυπωμένο απλοϊκά, αυτόσημαίνει ότι θα εμπνεύσει στο μέλλον κάθε τι το αντιδραστικό, κάθε τιπου επικροτεί την καθεστηκυΐα τάξη, κάθε τι που αντιστέκεται στοδημοκρατικό κίνημα.

Τέλος, πρέπει βεβαίως να κρατήσουμε ζωντανό κατά νου τοτεράστιο στοιχείο της αυθεντικής πλατωνικής δημιουργίας,  δημιουργίας που διαθέτει αναμφισβήτητη διιστορική αξία, άρρηκτασυνδεδεμένη με το έργο του, η οποία αποτελεί επίσης ένα άλλοπυρήνα του έργου του, ένα άλλο πόλο. Δεν μου πολυαρέσει να μιλάωγια πόλο, διότι εδώ δεν υπάρχει αντιπαράθεση οι σχέσεις είναι  εξαιρετικά περίεργες ανάμεσα στην φιλοσοφική και την λογοτεχνική, τηνκαλλιτεχνική δημιουργία του Πλάτωνα και όσα συνεπιφέρει, όσαπροφανώς περιέχει ως πολιτικό και φιλοσοφικό φαντασιακό.

Υπάρχει επίσης το άλλο στοιχείο, η δημιουργία, το ον  τουΠλάτωνα ως απαράμιλλη ιδιοφυΐα που συνδυάζει ταυτόχρονα τοφιλοσοφικό βάθος, την λογικοδιαλεκτική δύναμη, την λογοτεχνική  δεινότητα και την τεχνογνωσία στον χώρο της πολιτικής των ιδεών, γιατην οποία μίλησα προηγουμένως. Σε κάθε βήμα σκοντάφτουμε και  εκστασιαζόμαστε από την ανακάλυψη ενός φιλοσοφικού ή άλλουψήγματος, ανακαλύπτουμε τελικά μία ακόμα από τις ρίζες των  σημερινών μας σκέψεων και του τρόπου με τον οποίο σκεπτόμαστε.

Κορνήλιος Καστοριάδης

(Αποσπάσματα απο το βιβλιο του, Ο «πολιτικός του Πλάτωνα»)

Πηγή:
http://antikleidi.com/2014/05/18/plato-democr-enemy/