Το σπουδαιότερο χαρακτηριστικό ενός ήρωα
Μπαλτάσαρ Γκράσιαν
ΓΙΑ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΟΛΟ ΜΕΓΑΛΟ, απαιτείται και τα μέρη του να είναι μεγάλα· και τα χαρακτηριστικά μεγάλα, για τη συναρμογή ενός ήρωα.
Στην κορυφή της βαθμίδας, οι οπαδοί του φωτισμένου νου τοποθετούν την νοημοσύνη και σε αυτήν αποδίδουν την προέλευση κάθε μεγαλείου- και έτσι, καθώς δεν αποδέχονται μεγάλο άντρα δίχως υπερβολική νοημοσύνη, κατά τον ίδιο τρόπο δεν γνωρίζουν άντρα υπερβολικά νοήμονα δίχως μεγαλείο.
Το κάλλιστο του ορατού [κόσμου] είναι ο άνθρωπος· και το κάλλιστο στον άνθρωπο είναι η νόηση. Σε αυτήν αποδίδονται οι νίκες του, οι μεγαλύτερες.
Ταιριάζει αυτό το κεφαλαιώδες χαρακτηριστικό με άλλα δύο: βάθος κρίσης και ύψος πνεύματος. Αν αυτά ενωθούν, σχηματίζουν ένα θαύμα.
Διά μακρών επέμεινε η φιλοσοφία στις αντίστοιχες δύο δυνάμεις της μνήμης και της νόησης. Όσον αφορά όμως την πολιτική, εκείνη εισάγει (δικαιότερα μάλλον) την διάκριση μεταξύ κρίσης και πνεύματος, μεταξύ αγχίνοιας και διορατικότητας.
Μόνη αυτή η διάκριση των μορφών σύνεσης προσφέρει πρόσβαση στην ευσυνείδητη αλήθεια, καθώς καταδικάζει τέτοια πληθώρα ευρηματικότητας, η οποία οδηγεί στην σύγχιση μεταξύ [σκεπτόμενου] νου και θέλησης.
Η κρίση είναι ο θρόνος της φρόνησης· το πνεύμα είναι η έδρα της διορατικότητας. Σε ποια από τα δύο οφείλει κανείς να εκφράσει την προτίμησή του για την ανωτερότητα του ενός και την μετριότητα του άλλου, είναι θέμα προς συζήτηση ενώπιον του δικαστηρίου του καλού γούστου. Επαφίεμαι λοιπόν σε εκείνη την γυναίκα που κήρυττε: «Γιε μου, είθε ο Θεός να σου δώσει την μυαλοσύνη του καλού».
Η ανδρεία, η ετοιμότητα, το διεισδυτικό του πνεύματος είναι κοντολογίς ήλιος στον κόσμο τούτο- και αν όχι ακτίνα, τουλάχιστον αντανάκλαση της θεότητας. Κάθε ήρωας αναγνωρίζεται από πλεόνασμα πνεύματος.
Οι λόγοι του Αλέξανδρου δίνουν λάμψη στις πράξεις του. O Ιούλιος Καίσαρ υπήρξε ταχύς στο σκέπτεσθαι όπως και στο πράττειν.
Σταθμίζοντας την αξία των αληθινών ηρώων, παρατηρεί κανείς στο έργο του Αγίου Αυγουστίνου πως κυριαρχεί η σύγχυση μεταξύ της [πνευματικής] υψηλόφροσύνης και της αγχίνοιας, και πως στον αξιότατο [γιο της] που η πόλη της Ουέσκας γέννησε για να στεφθεί στην Ρώμη, αντιμέτωπες ήρθαν η σταθερότητα και η οξύνοια.
Τόσο καλότυχες είναι οι ετοιμότητες του πνεύματος όσο υποκείμενες στην τύχη είναι οι ετοιμότητες της θέλησης. Είναι όμως φτερούγες για το μεγαλείο με τις οποίες πολλοί ανέρχονται από το περιβάλλον της σκόνης στο περιβάλλον του ήλιου, όπου και λάμπουν.
Πότε πότε ο Σουλτάνος της Τουρκίας, ως δείγμα ευαρέσκειας, εμφανιζόταν ενώπιον των κοινών θνητών από το ύψος ενός εξώστη που έβλεπε σε έναν κήπο και όχι σε δημόσια πλατεία, ο οποίος ήταν φυλακή του τίτλου του και διαχωριστικό σεβασμού. Μια μέρα άρχισε να διαβάζει ένα χαρτί, που είτε ειρωνεία της τύχης είτε πλάνη της ύψιστης κηδεμονίας του, ο άνεμος του το πήρε μπροστά από τα μάτια του και το έριξε στα φυλλώματα ενός δέντρου. Αυτοστιγμεί οι υπηρέτες, αμιλλώμενοι εαυτούς και αλλήλους, κουτρουβάλησαν στην σκάλα με τα φτερά της κολακείας. Ένας από αυτούς, προικισμένος με την ευφυΐα του Γανυμήδη, κατάφερε να βρει συντομότερη οδό διά των αιθέρων: έδωσε βουτιά από τον εξώστη. Πέταξε, άρπαξε το χαρτί και ξανανέβηκε την ώρα που οι άλλοι κατέβαιναν. Επρόκειτο πράγματι περί ανόδου και μάλιστα περί αναρρίχησης, γιατί ο ηγεμόνας, κολακευμένος κατά τρόπο αποτελεσματικό, τον ανέδειξε δείχνοντάς του την ευμένειά του.
Η εξυπνάδα, αν δεν βασιλεύει, αξίζει τον κόπο να συμβασιλεύει.
Σε κάθε συμπεριφορά αυτό είναι το ατού όλων των ικανοτήτων, μέγας κράχτης της φήμης, μέγα αποτύπωμα όσο περισσότερο τα θεμέλιά του είναι μεγαλοπρεπή.
Οι συνήθεις ρήσεις ενός βασιλιά είναι εστεμμένες [αποδείξεις] πνευματικότητας. Μεγάλοι θησαυροί μοναρχών χάθηκαν, διατηρήθηκαν όμως τα αποφθέγματά τους στο θησαυροφυλάκιο της φήμης.
Μεγαλύτερη αξία είχε πότε πότε για πολλούς πολέμαρχους μια έξυπνη [σκέψη] απ’ ό,τι όλος ο εξοπλισμός των σιδερόφρακτων ταγμάτων τους- γιατί το έπαθλο μιας έξυπνης [σκέψης] είναι η νίκη.
Για τον βασιλιά των σοφών και τον σοφότερο των βασιλέων υπήρξε δοκιμασία, υπήρξε δημόσια επίδειξη η ταχύτητα με την οποία έβγαλε την απόφασή του σε εκείνη την απίστευτη δικαστική υπόθεση, όπου του ζητήθηκε να αποφανθεί για τα δύο παιδιά, πράγμα που αποδεικνύει πως η ευφυΐα προσδίδει κύρος στη δικαιοσύνη.
Ακόμα και στα δικαστήρια των βαρβάρων λάμπει ο ήλιος της δικαιοσύνης. Συναγωνίζεται επαξίως την σπουδή του Σολομώντα η σπουδή του Τούρκου Σουλτάνου: ένας Εβραίος αξίωνε να κόψει μια ουγγιά σάρκα από έναν χριστιανό λόγω τοκογλυφικού δανείου [που είχε συνάψει με τον χριστιανό]. Επέμενε σε αυτή την ποινή με την ίδια επιμονή ενώπιον του ηγεμόνα του όση και δολιότητα ενώπιον του Θεού του. Ο μέγας κριτής διέταξε να φέρουν μια ζυγαριά και ένα μαχαίρι. Και φοβέρισε τον Εβραίο με αποκεφαλισμό αν έκοβε περισσότερο ή λιγότερο από μια ουγγιά σάρκας.
Και αυτή η απόφαση έδωσε ένα έξυπνο τέλος στην διαμάχη και πρόσφερε στον κόσμο ένα θαύμα ευφυΐας.
Εκεί όπου κυριαρχούν οι έσχατες αμφιβολίες, η σπουδή είναι χρησμός, Σφίγγα ενώπιον αινίγματος, χρυσή κλωστή εντός του Λαβύρινθου- είθισται να είναι η κατάσταση του λέοντα, που χαλιναγωγεί τα όριά του για να τα κινητοποιήσει στην δύσκολη περίσταση.
Όμως υπάρχουν και άλλοι, στερημένοι ευφυΐας και αγαθών, απλόχεροι ωστόσο σε διορατικότητα: γερακίνες για σπουδαία θηράματα, αετοί για τα ταπεινά. Δηκτικοί και σκωπτικοί, επιλέγουν, εκεί όπου οι άσπλαχνοι ζυμώνονται με αίμα, να χρησιμοποιούν το δηλητήριο. Σε αυτούς τους ανθρώπους, η λεπτότητα [του νου], με ένα είδος περίεργης εναντιότητας, όσο επιπόλαιη και αν είναι, τους γκρεμίζει και τους θάβει στην άβυσσο της περιφρόνησης, στην περιοχή της δυσαρέσκειας.
Ως εδώ, οι εύνοιες της φύσης- από εδώ και πέρα, σμιλεύματα της τέχνης. Η φύση γεννάει την οξύνοια, η τέχνη την τρέφει, πότε με ξένες νοστιμάδες, πότε με την κατάλληλη προειδοποίηση.
Για μια γόνιμη ικανότητα, οι λόγοι και οι πράξεις των άλλων είναι σπόροι οξύνοιας, από τους οποίους γονιμοποιείται ο νους και πολλαπλασιάζει την συγκομιδή ταχέων [αντιδράσεων] και την αφθονία έξυπνων [αποφάσεων].
Δεν συνηγορώ υπέρ του κρίνειν, αφού το ίδιο μιλάει επαρκώς για τον εαυτό του.
Μπαλτάσαρ Γκράσιαν
(Απόσπασμα απο το βιβλίο του, «Ο Ήρωας»)
Πηγή: http://antikleidi.com/2017/05/14/baltasar_gracian_iroas-2/