Κάποτε θα πρέπει το όραμα να μην αποβαίνει εις βάρος της ευθύνης
Στέλιος Ράμφος
Προσανατολισμός.
Η εξατομίκευσι έχει νόημα και είναι εφικτή μόνο για ένα κοινωνικό ον. Η ομάδα μεγαλώνει στους κόλπους της τον άνθρωπο χωρίς να σφραγίζη απολύτως με την οικεία της γενικότητα την προσωπικότητά του. Θα έλεγα «τον μεγαλώνει» υπό την έννοια ότι εκείνος αναπτύσσει κάτι εντελώς δικό του.
Όπου κυριαρχεί εξ ολοκλήρου η κληρονομικότης, η ατομικότης πρέπει να θεωρήται αδιανόητη. Τα ζώα δεν συγκροτούν μεταξύ των κοινωνία ενώ καθένα τους ξεχωριστά μένει απλώς θηρίο. Τούτο διότι στο υψηλότερο σημείο της υπάρξεως, τον λόγο, η συνείδησι αποτελεί «μεταμορφωτικήν αύθυπέρβασι τού εγκεφάλου», χωρίς να διαθέτη ώρισμένο κέντρο επάνω του, και η ατομικότης μεταμορφωτικήν αύθυπέρβασι του βιολογικού οργανισμού. Εξ ου και στον, πολιτισμό τα ένστικτα δεν ρυθμίζονται αυτομάτως αντανακλαστικά δίκην οργανικών εκκρίσεων του τύπου της χολής, ρυθμίζονται με άλματα .
Υπ’ αύτη την έννοια η ατομικότης μας συνιστά ιδιαίτερη μορφή της κοινωνίας ως αυθυπερβάσεως, ειδικά βαθμό διαφοράς του εσωτερικού ελέγχου μου από εκείνον των άλλων και όχι διάρρηξι του κοινωνικού ιστού. Ρέει σαν το αίμα η κοινωνία μέσα μας, άλλα μεταξύ κυκλοφορίας τού αίματος και χειρονομίας με το νόημά της μεσολαβεί χαώδης απόστασι. Διαφορετικά θα ήταν ανέφικτη η επιβίωσι εθνικών μειονοτήτων στο περιβάλλον ενός οθνείου πολιτισμού.
Ούτως ή άλλως οι δυσκολίες της προσαρμογής είναι μεγάλες. Το βλέπει κανείς σε συνοικίες μεγαλουπόλεων εθνικώς συμπαγείς, όπως η Τσάινα Τάουν είτε η Αστόρια της Νέας Υόρκης, όπου οι άνθρωποι διαθέτουν μόνο κοινωνικό πρόσωπο και αντιστέκονται μ’ αυτό στον ξένο πολιτισμικό περίγυρο λυσσαλέα– το βλέπει επίσης στους σπουδαστές από χώρες ομαδικών παραδόσεων, οι όποιοι συρρέουν στα μεγάλα κέντρα της Δύσεως και αποδίδουν ατομικά στο επιστημονικό τους αντικείμενο, όταν όμως χρειασθή να εκφρασθούν συλλογικώτερα και να διελεγχθούν, παρουσιάζονται θλιβερά εξαρτημένοι από την πνευματική συνθήκη —και μιζέρια— της μητροπόλεως.
Κυρίως οι τεχνικής κατευθύνσεως, δεδομένου ότι στερούνται των εφοδίων της γενικής παιδείας, των σταθερών εκείνων κριτηρίων που η απουσία τους μας αφήνει εκτεθειμένους στην αερολογία και μας καταντά πνευματικώς τυχάρπαστους. Δεν αρκεί η φυσική ευφυΐα ούτε το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, για να προσαρμοσθή το ένστικτο της ομάδος στο εξατομικευμένο περιβάλλον– χρειάζεται κάτι σαν αύθυπέρβασι.
Όμως η αυθυπέρβασι είναι βουνό. Φαίνεται απείρως ευκολότερο να προσκολληθή ο άνθρωπος στην μεταφυτευμένη ομάδα των ομοεθνών και να επιβιώσει διαθέτοντας την φυσική του ακμή σε χαμηλών απαιτήσεων ποιότητος σκληρή εργασία. Οι μετανάστες παίρνουν μαζί τους στην ξενιτειά και τον πάτριο χρόνο. Σαν να σταμάτησε κάποιο εσωτερικό ρολόι την ώρα του εκπατρισμού κι ενώ μεταβαίνουν σε τόπο πιο προηγμένο, ο ταυτισμός του προσώπου μ’ εκείνο τον χρόνο τούς δεσμεύει ψυχικά στην πατρίδα και τούς κρατεί εκεί. Μαθαίνουν ακόμη και τις ειδήσεις από αυτήν!
Τι να μάθης και τι να διδαχθής χωρίς καινούργιους φίλους, όταν οι παλαιοί μόνο σου δίνουν πρόσωπο; Διακρίνονται όσοι έχουν την Ελευθερία και την ικανότητα να ενταθούν στον νέο τόπο και χρόνο– διακρίνονται με κίνδυνο βεβαίως να αποβάλουν τον παλαιό και να χαθούν, αλλά προτιμότερο τούτο παρά να επιβιώνουν ως απολιθώματα.
Οι συλλογικές αντιστάσεις είναι ισχυρότατες διότι κάθε ομάδα δεν είναι μόνο προϊόν διασταυρώσεως συμφερόντων και ιδεών, είναι όπως έβλεπε ήδη ο Πλάτων, και προϊόν συναντήσεως των ατομικών ενστίκτων. Εφ’ όσον τα ένστικτα παραμένουν ανεξέλεγκτα και ακαλλιέργητα, βρίσκουν τον εαυτό τους στην μάζα, την αγέλη ή την ορδή. Γι’ αυτό στην Πολιτείαν το πάν εξαρτάται από την παιδεία, ως επιβολή του λογιστικού μέρους της ψυχής επί του επιθυμητικού της. Στην επιβολή των άξιων επί των ορμεμφύτων δυνάμεων και στον εσωτερικό αυτοέλεγχο πού κατι τέτοιο συνεπάγεται, διαμορφώνεται ο ατομικός χαρακτήρας και πλάθεται η ψυχή ως λειτουργικός πυρήν ή σύστημα σχέσεων, ως διάνοιξι της υπάρξεως εδραιουμένη μέχρις αυθυπερβάσεως στην κίνησι.
Ψυχή είναι η προς το άλλο φορά και Θεός το υπέρλογο της υπερβάσεως ως σκοπός της ζωής. Το άψυχο σώμα είναι άτεγκτο και απροσάρμοστο– η παρουσία της ψυχής —της ζωτικής του ενότητας— το κάνει ελαστικό και προσαρμοζόμενο, το εντοπίζει και το εγχρονίζει, του δίνει ιδιαίτερη για τον κάθε άνθρωπο μορφή καίτοι το αποτελούν τα ίδια για όλους μέλη και όργανα.
Η μοναδικότης τούτη της ανθρώπινης μορφής δηλώνει, μία πρώτη, βιολογικού επιπέδου, ελευθερία. Δεν κινείται μόνο προς τα έξω η ψυχή άλλα και προς τα μέσα — η κοινωνία ριζώνει σε ατομικά ορμέμφυτα, σε διαφοροποιήσεις που προκαλούν οι ίδιες οι χημικές διεργασίες στο σώμα μας, σε συνωνυμία ελευθερίας και ζωής. Εάν δεν κατανοήσουμε την ελευθέρια και την ετερότητα κατ’ αρχήν εντός μας, θα βυθιστούμε στο χάος της ατομικότητας χωρίς κοινωνία, στην ιδέα του ανθρώπου ως μεμονωμένης οντότητας, και θα ενθαρρύνωμε τον άκρατο εγωισμό εν ονόματι μιας κοινωνίας ετέρων.
Ως απόλυτες εσωτερικότητες οι πάντες θα εμμένουν στους δικούς των βραχυπρόθεσμους σκοπούς, ενώ οι πραγματικοί σκοποί διαθέτουν μία ευρύτητα έως καθολικότητα, πού κανείς δεν εσχεδίασε ποτέ συνειδητά. Εάν το πνεύμα μας αποτελή ύψιστη μορφή ζωής, τότε υπάρχει ένα είδος συνέχειας μεταξύ φυσικής, ιστορίας και μεταφυσικής και η εσωτερικότης αποδεικνύεται άλλη όψη της εξωτερικότερος. Ο καθολικός σκοπός είναι σαν ανοικτό πεπρωμένο.
Το εθνικό μας πρόβλημα το γνωρίζομε: Δεν υφίσταται ο τόπος εκείνος της κοινής ενότητας, της πλατύτερης κοινωνίας — ο άνθρωπος ως υποκειμενική και ιστορική προϋπόθεση κάθε προκοπής. Εκτός της αυτοσυνειδησίας του είμαστε καταδικασμένοι στην διχόνοια των μεγάλων και μικρών ομάδων– εκτός της εξατομικεύσεως του και αυτές οι κατακτήσεις μας θα γίνονται μπαζώματα στον χρόνο, τυχαία περιπλάνηση σε άγονο τοπίο.
Η οικονομική σύγκλιση με τις χώρες της Δυτικής Ευρώπης είναι αστεία απαίτησης εν σχέσει προς την σύγκλιση των νοοτροπιών, όταν μάλιστα ζητούμενο είναι ή ένωση χωρίς στρέβλωση η απώλεια του προσώπου και ράγισμα της εθνικής ταυτότητος. Υπ’ αυτή την έννοια Ελλάδα και Ορθοδοξία οφείλουν ν’ αναβαπτιστούν στο πνεύμα της καθολικότητας, το πνεύμα της γενικότερης ευθύνης. Κάποτε θα πρέπη το όραμα να μην αποβαίνη εις βάρος της ευθύνης, το έσχατο να μην ακυρώνη εκ προοιμίου ένα υπεύθυνο παρόν.
Η ευθύνη πού βγάζει από την στενότητα και τον ιστορικό αποκλεισμό χρειάζεται ως φορέα της το αυτοσυνείδητο άτομο. Όχι απλώς τον βιολογικό άνθρωπο τού είδους άλλα κυρίως την ηθική του διάστασι — το πρόσωπό του. Η ενωσι του βιολογικού με τον πνευματικό εαυτό προσδίδει καθολικότητα στον άνθρωπο, κάνει το πρώτο πρόσωπο υποκείμενο αμετάβατης ηθικής ευθύνης για όσα έχει και όσα δεν έχει διαπράξει, πυρηνικό μέγεθος το όποιον καταλαμβάνει εν πυκνότητι την θέσι του εκτεταμένου όλου.
Μας ενδιαφέρει ζωτικά ο δημιουργικός και υπεύθυνος άνθρωπος, η ανοικτή καρδιά πού ονομάζομε πρόσωπο. Και ενδιαφέρει εξ ίσου έως πολύ περισσότερο τον σύγχρονο κόσμο της Ευρώπης και της Αμερικής, πού στηρίζει στην καθολικότητα τού άτομου την ισόρροπη εξέλιξι της τεχνολογικής επαναστάσεως. Η επανάστασι τούτη θέτει εκτός μάχης το κατακερματισμένο υποκείμενο της μονομερούς εξειδικεύσεως και αναγκάζει άτομα και σύνολα να ζητούν νέους τρόπους δημιουργίας και κατανοήσεως συνθέτων συστημάτων, διαρκώς ανωτέρων επιπέδων οργάνωσε- ως και φυσικά ανθρώπου με αντίστοιχες δυνατότητες.
Στην απορία αυτού τού ανθρώπου οφείλονται οι εθνικές μας περιπέτειες πριν και μετά την Άλωση, μολονότι εκεί τείνει διά τού φιλοσόφου η αρχαία παράδοση, εκεί διά του άγιου η πατερική, ή μία διά της παιδείας ως μορφώσεως, η άλλη διά του αναγεννητικού στον πόνο της ασκήσεως φωτισμού — και οι δύο με τον τρόπο αυθεντικής υπάρξεως.
Υπ’ αυτό το πρίσμα κάθε οδηγητική ιδέα τού έθνους μας περνά από την παιδεία, όπου εν τέλει δίνει τον αγώνα του ο σύγχρονος άνθρωπος. Σκοπός της παιδείας δεν είναι να υπηρέτη αμέσως την υλική παραγωγή, ούτε την πνευματική αναπαραγωγή, είναι να πλάθη αντίποδες της σκοτεινής ορμής πού μας θέλει να σβήνωμε στο μαλακό κενό του μηδενός.
Στέλιος Ράμφος
(Απόσπασμα από το βιβλίο του «Ο καημός του ενός»)
Πηγή: http://antikleidi.com/2017/06/17/ramfos_prosanatolismos/