Σ’ αυτούς τους χαλεπούς καιρούς που διανύουμε, που όλα υπόκεινται σε αμφισβήτηση λόγω της διαρκούς αναθεώρησης και επαναπροσδιορισμού της έννοιας της ελευθερίας του ατόμου, και δη της προσωπικής έκφρασης, δεν θα μπορούσε η τέχνη να μείνει ανεπηρέαστη.

Ο λόγος που αυτό συμβαίνει, είναι επειδή η τέχνη αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της εξελικτικής πορείας του ανθρώπου στην ιστορία, αφού η εσωτερική του ανάγκη για επικοινωνία, προσωπική έκφραση και ψυχική διέξοδο αποτυπώνεται εκεί. Η ανάγκη αυτή είναι έμφυτη σε όλους. Ο τρόπος και σε τι βαθμό αυτή θα εκδηλωθεί είναι που διαφέρει, και έγκειται όχι μόνο στην προσωπική ιδιοσυγκρασία του καθενός , αλλά και στην κοινωνία στην οποία ζει - πόσο οι συνθήκες αυτής ενθαρρύνουν ή αποθαρρύνουν την έκφραση του.

Όσον αφορά την εποχή στην οποία ζούμε εμείς σήμερα, θα έλεγε κανείς ότι χαρακτηρίζεται από μια καλλιτεχνική έξαρση κάθε είδους. Κάθε μέρα εμφανίζονται ολοένα και περισσότεροι οπαδοί και εκφραστές από όλες τις κατηγορίες των εικαστικών και άλλων τεχνών. Κι ενώ αυτό από την μία αποτελεί ένα ευτυχές γεγονός - το ότι δηλαδή ο κύκλος της καλλιτεχνικής δημιουργίας διευρύνεται - από την άλλη είναι μια πηγή προβληματισμού: Πώς γίνεται, ενώ ζούμε σε μια κοινωνία όπου όλοι έχουν πρόσβαση στην μόρφωση, στην παιδεία και στην γνώση το αποτέλεσμα της τέχνης τους αντί να είναι αδιαμφισβήτητα ό,τι καλύτερο δημιουργήθηκε ποτέ, απεναντίας να προκαλεί τις πιο αμφιλεγόμενες κριτικές από ποτέ για το ποιόν της; Πως γίνεται ενώ υπάρχει μια κοινωνική δομή που ενθαρρύνει και επικροτεί την όποια καλλιτεχνική κίνηση από όπου κι αν προέρχεται, τελικά το κοινό αλλά και οι ίδιοι οι καλλιτέχνες να βιώνουν μια πρωτοφανής σύγχυση για το τί τελικά είναι τέχνη;

Ας πάρουμε για παράδειγμα την ποίηση, μια τέχνη που υπάρχει πολλές χιλιάδες χρόνια, αλλά αντί να έχει καθιερωθεί απλά και ξεκάθαρα στην συνείδηση του κόσμου, αντίθετα πυροδοτεί πολλές και ποικίλες προσπάθειες επαναπροσδιορισμού της. Οι λόγοι είναι οι εξής: Πρώτον, είναι η τέχνη στην οποία κάθε μέρα εμφανίζεται κι από ένας τουλάχιστον εκφραστής της. Έχουμε την τύχη (;) να υπερηφανευόμαστε ότι είμαστε η μοναδική ίσως χώρα στον κόσμο που έχει τους περισσότερους ποσοτικά ποιητές σε σχέση με τον πληθυσμό της. Δεύτερον, είναι η μοναδική ίσως τέχνη στην οποία (αντίθετα με ό,τι έχει αποδείξει μέχρι σήμερα η ιστορία) επικρατεί η άποψη ότι όποιος θέλει, μπορεί να γίνει ποιητής εύκολα και γρήγορα χωρίς καμία προηγούμενη σπουδή ή μαθητεία στο αντικείμενό της (και έτσι εξηγείται και ο εντυπωσιακός αριθμός των ποιητών που υπάρχουν σήμερα).

Και μέσα σ’ αυτά τα πλαίσια συνήθως ξεκινούν οι συζητήσεις και τίθενται οι απόψεις περί του θέματος:

Από την μία, η άποψη που επικρατεί τα τελευταία χρόνια είναι ότι η ποίηση είναι προσωπική υπόθεση. Είναι μια αποτύπωση σκέψεων και προβληματισμών, που πολλές φορές είναι ενδόμυχοι, είναι ένας προσωπικός απολογισμός και μια κατάθεση ψυχής σε μια φευγαλέα στιγμή έμπνευσης. Συνήθως αυτές οι σκέψεις οδηγούν και σε μία φιλοσοφική θεώρηση του κόσμου και της ανθρώπινης ύπαρξης, που τις περισσότερες φορές είναι αδιέξοδη και δυσνόητη ακόμη κι από τον ίδιο τον ποιητή. Οι ίδιοι όμως, ως καλλιτέχνες νιώθουν ότι δεν οφείλουν κάποια περισσότερη εξήγηση για το έργο τους, αλλά έγκειται στην ικανότητα του αναγνώστη πλέον να κατανοήσει τον κόσμο και την ψυχοσύνθεση τους. Κι ενώ οι ποιητές αυτής της «σχολής» αν θέλετε είναι πολλοί ποσοτικά, πιστεύουν ότι η ποίηση τους δεν αφορά όλο τον κόσμο αλλά λίγους, τους μυημένους.

Από την άλλη πλευρά υπάρχει η παραδοσιακή θα μπορούσαμε να πούμε άποψη. Είναι οι ποιητές που υποστηρίζουν ότι η ποίηση είναι ύψιστη τέχνη, η τέχνη των τεχνών. Ότι ένας ποιητής προσπερνά τα προσωπικά του προβλήματα και ασχολείται με θέματα που αφορούν όλο τον κόσμο. Γι’ αυτό και τα θέματα τους είναι συνήθως τα υψηλά ιδανικά και οι ανθρώπινες αξίες, γιατί νιώθουν ένα ηθικό χρέος απέναντι στον άνθρωπο και στον κόσμο που τον περιβάλλει, στο πώς θα τον κάνουν καλύτερο. Επίσης, πιστεύουν ότι ο ποιητής οφείλει να σεβαστεί και να διαφυλάξει τον πολιτισμό που κληρονόμησε, ώστε να τον προάγει και να τον κληροδοτήσει καλύτερο στις επόμενες γενιές.

Και πάνω απ’ όλα ότι η ποίηση του, οφείλει να είναι απόλυτα κατανοητή από όλους, γιατί η ποίηση είναι για όλους.

Υπάρχουν κι άλλες απόψεις αλλά όλες, λίγο έως πολύ, κλίνουν σ’ αυτές που προαναφέραμε, πότε στη μία και πότε στην άλλη. Ποιος όμως από όλους έχει δίκιο; Και με ποιον τρόπο θα μπορούσε να καταλήξει κανείς σε ένα ασφαλές και τεκμηριωμένο συμπέρασμα ώστε αυτή η σύγχυση να παύει πια να υπάρχει;

Η απάντηση είναι μία: Με την μελέτη.

Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι η τέχνη δεν δημιουργήθηκε μόνο για εκτόνωση, ούτε για προσωπική τέρψη των αισθήσεων. Με την τέχνη ο άνθρωπος μπορεί να αναγνωρίσει την θεϊκή του υπόσταση και να προάγει το ψυχισμό του σε επίπεδα ευδαιμονίας. Για να επιτευχθεί όμως κάτι τέτοιο χρειάζεται να την γνωρίσει, να την καταλάβει, να την μελετήσει, να μάθει τους κανόνες της, να πειθαρχήσει αρχικά σε αυτούς για να μπορέσει αργότερα να τους ξεπεράσει και να θέσει καινούργιους. Πρέπει να την αντιμετωπίσει σοβαρά και υπεύθυνα με σεβασμό όχι μόνο απέναντι στον καλλιτέχνη, αλλά και στο ίδιο το έργο. Η τέχνη είναι μια ατελείωτη μαθητεία, είναι ένα σχολείο που μας δείχνει τον δρόμο για έναν καλύτερο κόσμο εσωτερικά και εξωτερικά. Και προτού βιαστούμε να αυτοανακηρυχθούμε καλλιτέχνες ή να κρίνουμε το έργο κάποιου άλλου, ας αναρωτηθούμε για την θητεία μας σ’ αυτήν την μαθητεία.

Μα πάνω απ’ όλα ας θυμόμαστε, ότι ένα πραγματικό έργο τέχνης δεν μας κάνει ποτέ να αναρωτιόμαστε ή να αμφιβάλλουμε για το ποιόν του. Η ομορφιά και η αλήθεια του είναι άμεσα αναγνωρίσιμες, και είναι αδιαμφισβήτητες γιατί απλούστατα μιλάνε κατευθείαν στην ψυχή μας.

Και τέλος, αν θέλουμε να κάνουμε τα πράγματα πιο απλά, υπάρχει μια φράση του Φρόιντ που μπορούμε να την έχουμε όλοι σαν οδηγό, κάθε φορά που θα σταθούμε ενστικτωδώς σε ένα έργο που θα δούμε, θα διαβάσουμε ή θα ακούσουμε: «η αίσθηση μας λέει ότι υπάρχει κάτι, η σκέψη μας λέει γιατί υπάρχει, και το συναίσθημα μας λέει τι σημαίνει αυτό το κάτι για μας». Αναλογιζόμενοι λοιπόν την αίσθηση, την σκέψη και το συναίσθημα που γεννήθηκαν ενστικτωδώς μέσα μας εκείνη την στιγμή της επαφής μας με το έργο τέχνης, θα έχουμε κάνει την καλύτερη αρχή στην γνωριμία μας.

 

************