Πολυμήχανος, μεγαλοφυής και εφευρετικός με βαθιές γνώσεις που αγγίζουν όλο το εύρος των επιστημών της εποχής, ο Λεονάρντο αποτελεί φαινόμενο για τον ιδιοφυή και πρωτότυπο τρόπο που κατάφερε να αποτυπώσει τον ορατό κόσμο στα έργα του.

Ένα πασίγνωστο έργο που ενσαρκώνει όλη την ευρηματικότητα του είναι η τοιχογραφία στην τραπεζαρία της μονής Σάντα Μαρία ντέλε Γκράτσιε στο Μιλάνο που απεικονίζει τον Μυστικό Δείπνο.

Ο Λεονάρντο δεν πτοήθηκε από το γεγονός ότι η αίθουσα ήταν σκοτεινή, αφού φωτιζόταν μόνο από ένα παράθυρο και ζωγράφισε το τραπέζι της σύνθεσης του με το λευκό τραπεζομάντηλο ακριβώς στο σημείο που αντανακλούσε το φως, ώστε να διαχέεται σε όλο τον τοίχο.

Για να δώσει προοπτική και συμμετρία στο έργο, ζωγραφίζει το τραπέζι σε ευθεία γραμμή αντί για το συνηθισμένο σχήμα Π και τοποθετεί την φιγούρα του Χριστού στο κέντρο, μοιράζοντας τους μαθητές σε τέσσερις ομάδες δεξιά και αριστερά Του. Μάλιστα για να αποφύγει την εξαφάνιση των μορφών πίσω από το τραπέζι, το ζωγραφίζει επίτηδες μικρότερο με ελάχιστα αντικείμενα πάνω, δυσαναλογία που όμως δεν γίνεται αντιληπτή.

Ο Ιούδας, που μέχρι τότε καθόταν είτε στην άκρη του τραπεζιού είτε στην εξωτερική πλευρά απέναντι από τον Χριστό, ενοποιείται με τους μαθητές όχι μόνο για χάρη της συμμετρίας, αλλά και για να βοηθήσει στην αφηγηματική στιγμή του έργου που είναι και η πιο σημαντική καινοτομία.

Ο Λεονάρντο επιλέγει την στιγμή που ο Χριστός ανακοινώνει πως ένας τους θα τον προδώσει. Η ταραχή που δημιουργείται από το φοβερό αυτό νέο είναι έκδηλη τόσο στις εκφράσεις των μορφών, όσο και στις στάσεις των σωμάτων τους. Ποτέ στο παρελθόν δεν είχε αποτυπωθεί τόσο έντονη κινητικότητα σε ανάλογη σκηνή. Κι ενώ κάθε μορφή είναι αυτόνομη, συνδέεται ταυτόχρονα σε ομάδες με τις διπλανές της και όλες μαζί συνθέτουν μια σφιχτοδεμένη εικόνα.

Το στοιχείο που τις ενώνει είναι τα χέρια, που οδηγούν πολύ έξυπνα το μάτι του θεατή σε όλη την σύνθεση με μια κυματοειδή αλληλουχία και μας αποκαλύπτουν λεπτομέρειες της σκηνής. Για παράδειγμα, η κίνηση του Πέτρου που σκύβει ψιθυρίζοντας προς τον Ιωάννη δεξιά του Χριστού, κάνει τον Ιούδα να τραβηχτεί πίσω ενοχλημένος και να απομονωθεί κατά κάποιον τρόπο, αφού ούτε μιλάει ούτε χειρονομεί, αλλά κρατά στο χέρι το πουγκί και σχεδόν αγγίζει το αποκαλυπτικό πιάτο μαζί με τον Χριστό. Αυτή η κίνηση μας επαναφέρει στο κέντρο της σύνθεσης για να θαυμάσουμε την αντίθεση της ήρεμης έκφρασης του Χριστού, που απεικονίζεται με το άλλο χέρι σε στάση αποδοχής. Η ευγενική φυσιογνωμία του, η οποία φωτίζεται από το παράθυρο στο βάθος σαν φωτοστέφανο και η κίνηση του Θωμά που δείχνει προς τα πάνω, μας οδηγούν να εξερευνήσουμε τα αρχιτεκτονικά στοιχεία που πλαισιώνουν το χώρο και αναδεικνύουν με τον σκιοφωτισμό την ογκηρότητα και παραστατικότητα των μορφών.

Η τελευταία καινοτομία του Λεονάρντο ήταν η τεχνική που αποφάσισε να εφαρμόσει στην τοιχογραφία. Άλειψε αρχικά τον τοίχο με ένα μείγμα πίσσας και μαστίχας και τον ζωγράφιζε με χρώματα που έφτιαξε ο ίδιος αναμειγνύοντας λάδι και τέμπερα. Το αποτέλεσμα ήταν εντυπωσιακό άλλα καταστροφικό για την διάρκεια ζωής του έργου, το οποίο όμως σώζεται σε σχετικά καλή κατάσταση ύστερα από ειδικές συντηρήσεις.

************