Ρωμαϊκή εποχή

Αρχιτεκτονική και Διακόσμηση

Ρωμαϊκή εποχή

1 arx romaiki (Η Ρωμαϊκή αγορά της Αθήνας, Λεύκωμα Peytier)

Οι δύο πρώτοι αιώνες της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας εξελίχθηκαν σε μια περίοδο οικονομικής ευημερίας, εμπορικής ακμής και έντονων πολιτισμικών αλληλεπιδράσεων για ολόκληρο τον μεσογειακό κόσμο. Η Ελλάδα, λόγω του πλούσιου παρελθόντος της, αποτέλεσε την σημαντικότερη πνευματική πηγή στην σύνθεση και συγκρότηση του ρωμαϊκού πολιτισμού. Οι Ρωμαίοι επηρεάστηκαν από τον ελληνικό πολιτισμό, δανείστηκαν στοιχεία του και τα προσάρμοσαν στην δική τους τέχνη. Συχνά μάλιστα η τέχνη που δημιουργείται τα χρόνια μετά την κατάκτηση της Ελλάδας αποκαλείται ελληνορωμαϊκή. Την περίοδο αυτή γίνονται σε πολλές ελληνικές πόλεις έργα δημόσιου χαρακτήρα που βελτιώνουν τις αστικές υποδομές (δρόμοι, γέφυρες, υδραγωγεία, λουτρά, θέατρα, ωδεία) και τα ιερά εμπλουτίζονται με λαμπρά αρχιτεκτονήματα. Νέα είδη κτιρίων και σημαντικά μνημεία ανεγέρθηκαν στις μεγάλες πόλεις της νότιας Ελλάδας και της Μακεδονίας όπως η βασιλική, η στοά, η αγορά, κ.α. την περίοδο των αυτοκρατόρων Τιβέριου, Τραϊανού και Αδριανού.

2 arx romaiki (Πύλη Ανδριανού, Αθήνα)

Τα στοιχεία της αρχιτεκτονικής που δανείστηκαν οι Ρωμαίοι από τους Έλληνες ήταν ο στυλοβάτης, ο κίονας και το επιστύλιο και τα εμπλούτισαν με καμάρες και θόλους, τόξα και ασπίδες καθώς και με νέα υλικά όπως τούβλα και χυτό τσιμέντο, αντικαθιστώντας συχνά τον λίθο, δημιουργώντας έτσι τον δικό τους τύπο. Επίσης υιοθέτησαν τον δωρικό, ιωνικό και κορινθιακό ρυθμό δημιουργώντας κι άλλους όπως τον σύνθετο (μια παραλλαγή του κορινθιακού) και τον τοσκανικό (μια παραλλαγή του δωρικού). Ο πιο διαδεδομένος όμως ήταν ο κορινθιακός, λόγω της πλούσιας εμφάνισης του. Η βασική ωστόσο διαφορά μεταξύ ελληνικής και ρωμαϊκής αρχιτεκτονικής ήταν ότι οι Ρωμαίοι έδιναν περισσότερο βάρος στην λειτουργικότητα των κτιρίων παρά στο πόσο αυτά θα μοιάζουν ως περίοπτα έργα τέχνης.

Αθήνα

3 arx romaiki Η Αθήνα διατηρούσε την αίγλη των κλασικών και ελληνιστικών χρόνων με τα λαμπρά μνημεία, τα γυμνάσια, τις επαύλεις και τους κήπους της έως το 86 π.Χ. που ο Ρωμαίος στρατηγός Σύλλας την πολιόρκησε και την κατέστρεψε. Το λαμπρό παρελθόν της όμως επηρέασε τους κατακτητές της οι οποίοι άρχισαν να διαθέτουν μυθικά ποσά για την αποκατάσταση των κατεστραμμένων μνημείων και την κατασκευή έργων κοινής ωφέλειας σε μια προσπάθεια ανόρθωσης του μεγαλείου της πόλης. Τα σημαντικότερα μνημεία ελληνορωμαϊκής αρχιτεκτονικής στην Αθήνα είναι:

Η Ρωμαϊκή Αγορά

4 arx romaiki Χτίστηκε στο κέντρο της Αθήνας ανάμεσα στην Ακρόπολη, το σημαντικότερο θρησκευτικό και συμβολικό χώρο της πόλης και την αρχαία αγορά, το κέντρο της εμπορικής και πολιτικής ζωής της εποχής, προκειμένου να ικανοποιήσει τις ανάγκες της καθημερινής ζωής. Η αρχαία αγορά συνδέθηκε με την Ρωμαϊκή αγορά μέσα από ένα δρόμο ο οποίος στην συνέχεια διακοσμήθηκε με μια Ιωνική στοά. Το δυτικό μνημειώδες πρόπυλό της, η λεγόμενη πύλη της Αρχηγέτιδος Αθηνάς, τοποθετήθηκε στην διασταύρωση δύο σημαντικών αρχαίων οδών, στην γραμμή του δρόμου που ερχόταν από την Ακρόπολη με κατεύθυνση προς Βορρά, και πάνω στην οδό που οδηγούσε από την Αρχαία Αγορά προς τα ανατολικά.

5 arx romaiki Ως προς την αρχιτεκτονική μορφή της και τον τρόπο ένταξής της στον πολεοδομικό ιστό της πόλης είναι ρωμαϊκή, αλλά ως προς τους ρυθμούς, τις μεθόδους κατασκευής και τα επιμέρους αρχιτεκτονικά μέλη κρατά τον χαρακτήρα της ελληνικής, κλασικής παράδοσης. Αποτελείται από μια ορθογώνια υπαίθρια αυλή με ιωνικό περιστύλιο στις τέσσερις πλευρές, ενώ στο πίσω μέρος του περιστυλίου υπήρχαν καταστήματα και αποθηκευτικοί χώροι. Στην νότια πλευρά και πιθανόν και στην βόρεια υπήρχε και εσωτερικό περιστύλιο με δωρικούς αρράβδωτους κίονες. Στην ανατολική πλευρά υπήρχε κι άλλο πρόπυλο ιωνικό με αρράβδωτους κίονες, όπου μαζί με την πύλη της Αρχηγέτιδος Αθηνάς στα δυτικά ήταν οι κύριες είσοδοι του κτηρίου. Στο κέντρο της νότιας πλευράς υπήρχε μια κρήνη με δεξαμενή στο πίσω μέρος της. Ο περίβολος ήταν χτισμένος από πωρόπλινθους, ο στυλοβάτης, οι κίονες των περιστυλίων και το ανατολικό πρόπυλο είναι κατασκευασμένα από γκρίζο μάρμαρο Υμηττού, ενώ οι βάσεις, τα κιονόκρανα και οι σίμες, καθώς και το δυτικό πρόπυλο, από πεντελικό μάρμαρο. Ανατολικά από το ανατολικό πρόπυλο, μια σκάλα οδηγούσε σε ένα φυσικά υψηλότερο επίπεδο, επάνω στο οποίο βρίσκονταν τρία κτήρια άμεσα συνδεδεμένα με τη Ρωμαϊκή Αγορά: το λεγόμενο Αγορανομείο, οι Βεσπασιανές και ο Πύργος των Ανέμων ή Ωρολόγιο του Κυρρήστου.

Πύργος των Ανέμων ή Ωρολόγιο του Κυρρήστου

6 arx romaiki Το μνημείο αυτό σήμερα ονομάζεται και «Αέρηδες», επειδή έχει τις μορφές των κύριων ανέμων στην κορυφή του. Είναι ένας οκταγωνικός πύργος (μήκος πλευράς 3,20 μ.) πάνω σε τρεις βαθμίδες, και είναι φτιαγμένος από πεντελικό μάρμαρο. Έχει κωνική στέγη, κυλινδρικό πρόσκτισμα στην νότια πλευρά και δύο κορινθιακά πρόπυλα στα ΒΑ και στα ΒΔ. Κτίσθηκε από τον αστρονόμο Ανδρόνικο Κυρρήστη στο πρώτο μισό του 1ου αιώνα π.Χ. Στο πάνω μέρος κάθε πλευράς, εικονίζονται ανάγλυφα οι άνεμοι με τα σύμβολά τους και τα ονόματά τους χαραγμένα. Στην κορυφή της σκεπής υπήρχε ένας μπρούτζινος Τρίτωνας-ανεμοδείκτης που ανάλογα με την φορά του ανέμου έδειχνε με την τρίαινά του μία από τις παραστάσεις. Στις πλευρές του είχε ηλιακά ρολόγια. Στο εσωτερικό του λειτουργούσε και ένα υδραυλικό ρολόι που δούλευε με την ροή του νερού για τις ημέρες που είχε συννεφιά.

Η Βιβλιοθήκη του Αδριανού

7 arx romaiki Ονομάστηκε έτσι επειδή ιδρύθηκε από τον Ρωμαίο Αυτοκράτορα Αδριανό. Η βιβλιοθήκη ονομαζόταν και Πανεπιστήμιο Αθηνών. Πρόκειται για κτήριο ιδίου τύπου με την Ρωμαϊκή Αγορά και ιδίων περίπου διαστάσεων. Είναι ορθογώνιο περίκλειστο κτήριο, με υψηλό περίβολο και μεγάλη υπαίθρια αυλή έκτασης 100 × 70 μέτρων στρωμένη με μαρμάρινες πλάκες, που περιβάλλεται από εντυπωσιακές στοές στις τέσσερις πλευρές της. Το κυρίως κτίριο της βιβλιοθήκης είχε αίθουσες, με πολύχρωμες οροφές, αλαβάστρινους τοίχους και κόγχες με αγάλματα, όπου οι επισκέπτες διάβαζαν ή παρακολουθούσαν διαλέξεις. Η αίθουσα της βιβλιοθήκης ήταν μάλλον τριώροφη, ο τρίτος όροφος όμως δεν διατηρείται. Οι τοίχοι θεωρείται πως ήταν εξοπλισμένοι με ράφια συνολικής χωρητικότητας είκοσι χιλιάδων περγαμηνών. Σήμερα διασώζεται η δυτική άποψη του περίστυλου με κίονες κορινθιακού ρυθμού.

Το Ωδείο του Αγρίππα

8 arx romaiki Το Ωδείο του Αγρίππα χτίστηκε από τον Ρωμαίο Μάρκο Βιψάνιο Αγρίππα το 16-14 π.Χ. κατέλαβε μεγάλο τμήμα από την κεντρική πλατεία της Αγοράς. Ήταν ένα πολυτελές διώροφο κτήριο που προοριζόταν για μουσικές εκδηλώσεις και χωρούσε περίπου 1.000 άτομα. Το κεντρικό τμήμα του περιελάμβανε επιμήκη ορθογώνια σκηνή, ημικυκλική ορχήστρα και αμφιθέατρο. Το νότιο άκρο του εφαπτόταν στη Μεσαία Στοά απ' όπου ήταν και η μία είσοδος. Μικρό πρόπυλο στην βόρεια πλευρά οδηγούσε απευθείας στον χώρο της σκηνής. Η κεντρική του αίθουσα είχε μήκος 25 μέτρα και δεν στηριζόταν σε εσωτερικούς κίονες. Αυτό οδήγησε στην κατάρρευση της στέγης 160 χρόνια αργότερα (150-175 μ.X.). Αμέσως ακολούθησαν εκτεταμένες επισκευές. Η βόρεια πρόσοψη διακοσμήθηκε με τα αγάλματα Γιγάντων και Τριτώνων που είναι ακόμα ορατά στον χώρο. Η κεντρική αίθουσα έγινε μικρότερη με την προσθήκη ενός τοίχου με αποτέλεσμα η χωρητικότητα να περιοριστεί στα 500 άτομα. Έτσι ο χώρος χρησιμοποιούνταν μόνο για διαλέξεις φιλοσόφων.

Το Ωδείο του Ηρώδου του Αττικού

9 arx romaiki Το περίφημο, όπως το λέμε σήμερα, Ηρώδειο, βρίσκεται στη νότια κλιτύ του βράχου της Ακρόπολης και ανοικοδομήθηκε στην διάρκεια του 2^ου αιώνα μ.Χ. με δωρεά του φημισμένου στην αρχαιότητα φιλόσοφου Τιβέριου Κλαύδιου Αττικού Ηρώδη. Ο Ηρώδης ο Αττικός ήταν γνωστός γόνος μεγάλης αθηναϊκής οικογένειας και ευεργέτης. Κατασκεύασε το ωδείο με ταχύτατο ρυθμό σε ανάμνηση της συζύγου του Ρήγιλλας, η οποία πέθανε το 160 μ.Χ. Η ανάγκη της ανέγερσής του προέκυψε μετά την κατάρρευση του Ωδείου του Αγρίππα και χρησιμοποιήθηκε κυρίως για μουσικές εκδηλώσεις.

10 arx romaiki Το Ωδείο ήταν στεγασμένο με ξύλινη οροφή από ξύλο κέδρου, και μάλιστα το κοίλο δεν δείχνει να είχε εσωτερικά στηρίγματα, κάτι που ακόμη και σήμερα παραμένει κατασκευαστικό επίτευγμα. Ο ανώτερος διάδρομος του κοίλου πιθανότατα διαμορφωνόταν σε περιμετρική στοά. Χωριζόταν σε δύο διαδώματα με 32 σειρές από μαρμάρινες κερκίδες και χωρητικότητα 5.000 θεατών. Η ορχήστρα ήταν ημικυκλική και ήταν στρωμένη με πλάκες από μάρμαρο Πεντέλης. Το σκηνικό οικοδόμημα βρισκόταν υπερυψωμένο στο βάθος της σκηνής και είχε τρεις ορόφους σε ύψος 28 μέτρων. Στο ανώτερο τμήμα του υπήρχαν αψιδωτά ανοίγματα και στο κατώτερο τρίστυλες προστάσεις και κόγχες, στις οποίες τοποθετούνταν αγάλματα. Εκατέρωθεν της σκηνής υπήρχαν σκάλες, που οδηγούσαν στο άνω διάζωμα του κοίλου. Ψηφιδωτά δάπεδα με γεωμετρικά και γραμμικά μοτίβα κάλυπταν τις εισόδους των κλιμακοστασίων και του μετασκηνίου. Οι τοίχοι του οικοδομήματος αργότερα χρησιμοποιήθηκαν ως οχυρωματικό έργο, εντασσόμενο στο τείχος που περιέβαλλε την βάση του λόφου της Ακρόπολης.

Θεσσαλονίκη

11 arx romaiki Η Μακεδονία, και μαζί της η Θεσσαλονίκη, υποτάσσεται στους Ρωμαίους, μετά την ήττα του βασιλιά Περσέα, το 168 π.Χ., στη μάχη της Πύδνας. Γίνεται πρωτεύουσα μιας από τις τέσσερις διοικητικές περιφέρειες στις οποίες χωρίστηκε η Μακεδονία. Λίγο αργότερα, οι Ρωμαίοι κατασκεύασαν την Εγνατία Οδό στην Θεσσαλονίκη η οποία περνούσε μέσα από την πόλη και την συνέδεε με την Κωνσταντινούπολη. Η Via Egnatia αποτελούσε το βασικό στρατιωτικό και εμπορικό δίαυλο, προώθησε την αξιολογική σημασία της πόλης και την βοήθησε να αναπτυχθεί πολύ γρήγορα γνωρίζοντας μεγάλη οικονομική και πολιτιστική άνθηση, ενώ δεν άργησε να πάρει τον τίτλο Civitas Libera (ελεύθερη πόλη), αφού της αποδόθηκαν περισσότερα προνόμια, έπειτα από την δολοφονία του Ιούλιου Καίσαρα το 44 μ.Χ. Πλήθος καλλιτεχνών και διανοούμενων από το ρωμαϊκό κράτος έρχονται να μείνουν στην πόλη ενώ το 250 μ.Χ. η πόλη ανακηρύχτηκε ρωμαϊκή επαρχία. Το 305 μ.Χ. γίνεται έδρα ενός από τα 4 τμήματα της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας από τον καίσαρα Γαλέριο, ο οποίος εγκαθίσταται και την κάνει πρωτεύουσά του. Χτίζει τα περίφημα Ανάκτορα, την Αψίδα, την Ροτόντα, το Οκτάγωνο και τον Ιππόδρομο που συναποτελούν το Γαλεριανό Συγκρότημα, καθώς και άλλα λαμπρά δημόσια κτήρια.

Τα Ανάκτορα του Γαλερίου

12 arx romaiki Ήταν ένα μεγάλο και πολυσύνθετο κτιριακό συγκρότημα, στο κέντρο της Θεσσαλονίκης στο οποίο κυριαρχούσε μία μεγάλη εσωτερική αυλή (αίθριο ή atrium) και ένα περιμετρικό περιστύλιο. Γύρω από το αίθριο βρισκόταν μια σειρά από έντεκα χώρους με μεγάλους διαδρόμους, δάπεδα καλυμμένα με σημαντικής αξίας ψηφιδωτά, διατεταγμένους σε σχήμα Π, και μια διώροφη στοά. Η αίθουσα του θρόνου, η Βασιλική που ήταν αίθουσα υποδοχής, ακροάσεων αλλά χρησίμευε και για συνεδριάσεις και δίκες, οι χώροι των ναών και τελετών, οι στρατώνες της ανακτορικής φρουράς, οι κοιτώνες, τα μαυσωλεία κ.ά. δίνουν το μέτρο του μεγαλείου και της επιβλητικότητας του όλου συγκροτήματος.

13 arx romaiki Στο νοτιοδυτικό τμήμα του όλου χώρου βρέθηκε ένα μεγάλο οκταγωνικό κτίσμα, το Οκτάγωνο, του οποίου η χρήση δεν προσδιορίστηκε ακόμα. Έχει εσωτερικά επτά κόγχες, μεγάλο προθάλαμο και κυκλικές εξέδρες. Ολόκληρο το δάπεδο αυτού του κτίσματος που έχει διάμετρο 30 μέτρα περίπου, ήταν στρωμένο με μαρμάρινες πλάκες σε υπέροχη διάταξη. Στο εξωτερικό του υπάρχει ένα ολόσωμο μαρμάρινο τόξο με διάμετρο 2,4 μ. με πλούσιο γλυπτικό διάκοσμο. Στο δεξιό μέρος της όψης του, μέσα σε κυκλικό πλαίσιο, παριστάνεται η μορφή του Γαλέριου, ενώ στο αντίστοιχο αριστερό και πάλι μέσα σε κυκλικό πλαίσιο, παριστάνεται η πόλη της Θεσσαλονίκης προσωποποιημένη.

Η Θριαμβική Αψίδα του Γαλερίου

14 arx romaiki Είναι γνωστή και ως Καμάρα κι αποτελεί το δυτικό σκέλος μίας στεγασμένης στοάς, που σχηματιζόταν από αψίδες και τόξα. Κατασκευάστηκε για να τιμηθεί ο Ρωμαίος Αυτοκράτορας Γαλέριος, όταν αυτός επέστρεψε νικητής στην πόλη (περί το 306 μ.Χ.) μετά από πολέμους του κατά των Περσών. Η θριαμβική αυτή αψίδα ήταν τοποθετημένη κάθετα στην αρχαία Εγνατία, που διέσχιζε την πόλη (δυτικά προς ανατολικά). Είχε την τυπολογία ενός οκτάπυλου με τέσσερις κεντρικούς ογκώδεις πεσσούς, τέσσερις δευτερεύοντες στα πλάγια, ισάριθμα τόξα και χαμηλό σφαιροειδή θόλο. Οι κύριοι πεσσοί είχαν επένδυση από μαρμάρινες πλάκες με ανάγλυφες παραστάσεις, που αφηγούνται γεγονότα από τις πολεμικές επιχειρήσεις του Γαλερίου κατά των Περσών. Συνδεόταν με τα Ανάκτορα του Γαλερίου νοτιοδυτικότερα και με την Ροτόντα προς τον Βορρά. Η αψίδα στην σημερινή της μορφή είναι αποσπασματική.

Η Ροτόντα

15 arx romaiki Πρόκειται για θολωτό στρογγυλό κτίσμα του 4^ου αιώνα, όμοιο με το Πάνθεον στην Ρώμη, κατασκευασμένο με οπτόπλινθους με διάμετρο 24,50 μ. που φθάνει σε ύψος τα 29,80 μ. Κτίστηκε γύρω στο 304 μ.Χ. και αποτελούσε πιθανά τμήμα του όλου Γαλεριανού συγκροτήματος ενώ η χρήση της δε έχει ακόμη προσδιοριστεί. Εικάζεται πως προοριζόταν ως ναός του Δία ή των Καβείρων, ή ως Μαυσωλείο του Γαλέριου. Ωστόσο, εξαιτίας του θανάτου του η Ροτόντα έμεινε κενή χωρίς χρήση. Αργότερα χρησιμοποιήθηκε με διαφορετική λειτουργία ενώ στα τέλη του 4^ου αιώνα μ.Χ. μετατράπηκε σε χριστιανικό ναό των Ασωμάτων Δυνάμεων ή Αρχαγγέλων. Τότε έγιναν στο μνημείο ορισμένες μετασκευές, που ήταν αναγκαίες για την νέα λατρεία. Έτσι έγινε διάνοιξη της ανατολικής κόγχης και προσθήκη του ιερού, ενώ ανοίχτηκε και η αντίστοιχη δυτική κόγχη και δημιουργήθηκε νέα είσοδος. Ακόμη, σε απόσταση οκτώ μέτρων από τον τοίχο κατασκευάστηκε εξωτερικά ένας άλλος χαμηλότερος κυκλικός τοίχος που δεν υφίσταται σήμερα. Ο χώρος ανάμεσα στους δύο τοίχους στεγάστηκε και, με τη διάνοιξη των υπολοίπων κογχών, δημιουργήθηκε ένα περιμετρικό εξωτερικό κλίτος. Τέλος κατασκευάστηκαν τα περίφημα ψηφιδωτά του μνημείου, που κοσμούν καμάρες κογχών, τοξοτά ανοίγματα φεγγιτών και τον μεγάλο θόλο.

Η Ρωμαϊκή Αγορά

16 arx romaiki Η Αρχαία Αγορά αποτελούσε το κοινωνικό, οικονομικό, διοικητικό, πνευματικό και θρησκευτικό κέντρο της Θεσσαλονίκης. Ήταν συνδεδεμένο με τους δυο κύριους οδικούς άξονες της πόλης. Είχαν κατεύθυνση από την ανατολή προς την δύση και από τον βορά προς τον νότο στα πρότυπα της ρυμοτομίας των υπόλοιπων Ρωμαϊκών πόλεων. Οι δρόμοι αυτοί με αψίδες, τόξα, περιστύλια και με στοές, που δημιουργούσαν συχνά αίθρια με αναβρυτήρια (συντριβάνια), νυμφαία και κρήνες, συναντιούνταν στο χώρο της Αγοράς γύρω από την οποία αναπτύσσονταν τα μεγαλοπρεπή και συχνά πομπώδη δημόσια κτίρια. Άρχισε να κατασκευάζεται στο τέλος του 2^ου αιώνα μ.Χ. στην θέση της ελληνιστικής Αγοράς.

17 arx romaiki Ήταν ένας ενιαίος χώρος έκτασης 20 περίπου στρεμμάτων που αποτελούνταν από μία μεγάλη ορθογώνια πλατεία με μαρμάρινες πλακοστρώσεις στο βορειοδυτικό τμήμα της, ένα Ωδείο-βουλευτήριο με διαμορφωμένες κτιστές κερκίδες και σκηνή στο ανατολικό τμήμα της και το ισόγειο τμήμα μιας πολυώροφης στοάς (Κρυπτή Στοά) στο νότιο τμήμα της. Ακόμα στην νοτιοανατολική γωνία υπήρχε λουτρικό συγκρότημα (βαλανείο) που περιελάμβανε ένα πυριατήριο (κυκλική αίθουσα εφίδρωσης) με εικοσιπέντε λουτήρες. Μέρος του συγκροτήματος της Ρωμαϊκής Αγοράς ήταν και η μεγαλοπρεπής στοά των ειδώλων με τις «Μαγεμένες» που υπήρχε στο ύψος περίπου της σημερινής Εγνατίας. Από την στοά αυτή μάλιστα πραγματοποιούνταν η είσοδος στην Αγορά. Ανάγλυφες παραστάσεις οκτώ μυθικών προσώπων όπου διακοσμούσαν μια κορινθιακή κιονοστοιχία στόλιζαν την στοά. Το Φόρουμ παρέμεινε ενεργό καθ'όλη την διάρκεια του 2ου, 3ου και 4ου μΧ αιώνων καθώς αργότερα το επίκεντρο της πολιτικής εξουσίας μεταφέρθηκε Ανατολικά στο Γαλεριανό συγκρότημα.

Ιδιωτικές κατοικίες

18 arx romaiki (Ρωμαϊκή κατοικία στην Κω και η αναπαράσταση της)

Κατά την διάρκεια των ρωμαϊκών χρόνων υπήρξαν κάποιες ουσιαστικές αλλαγές στην αρχιτεκτονική της κατοικίας όπως για παράδειγμα η εξαφάνιση του ανδρώνα, της χαρακτηριστικής αίθουσας συμποσίων και η σταδιακή διάδοση των αψιδωτών αιθουσών. Τα σπίτια είναι μικρότερα αφού δεν υπάρχει αυτή η διάθεση μνημειακότητας ή επίδειξης πλούτου που κυριαρχούσε στην ελληνιστική περίοδο. Η αυλή με το περιστύλιο παραμένει, αφού εξακολουθεί να είναι κεντρικό σημείο όλων των διαδρόμων και χώρος ποικίλων δραστηριοτήτων, είναι πλακόστρωτη χωρίς κήπο, και συχνά με ένα πηγάδι, ενώ στα πιο πολυτελή από αυτά, υπήρχε κήπος με σιντριβάνι. Κάποιες αλλαγές εκδηλώνονται και στο επίπεδο της κατασκευαστικής τεχνικής αφού διευρύνεται σταδιακά η χρήση των οπτοπλίνθων σε συνδυασμό και με τον λίθο.

19 arx romaiki Κατά την ύστερη αρχαιότητα η αριστοκρατία αναζητεί ξανά την μνημειακότητα στους χώρους της. Ο αριθμός δωματίων αυξάνεται υπερβολικά ενώ ορισμένες οικίες φτάνουν να ξεπερνούν τα 1000 τ.μ. Κυριαρχεί μια νέα, πολύκεντρη τυπολογία: οι χώροι σχεδιάζονται σε ξεχωριστά σύνολα όπου ο καθένας είναι συγκεντρωμένος γύρω από την δική του αυλή κι έτσι αναπτύσσονται με λιγότερα εμπόδια οι διαφορετικές λειτουργικές ζώνες της κατοικίας. Τα περιστύλια γίνονται περισσότερα, μεγαλύτερα και πιο πολυτελή διακοσμημένα με πολύτιμα υλικά, τα δάπεδα κοσμούνται με πολύχρωμες μαρμάρινες πλάκες και ψηφιδωτά, όπου ενίοτε κοσμούν και τοίχους, με γεωμετρικά σχέδια και φυτικό διάκοσμο. Το σχήμα των αιθουσών από ορθογώνιο γίνεται αψιδωτό, ενώ στους τοίχους σχηματίζονταν κάποιες κόγχες όπου εμπλουτίζονταν με μικρά διακοσμητικά γλυπτά. Υπήρχαν ακόμη και ιδιωτικά θέατρα σε κάποιες οικίες της υψηλής αριστοκρατίας όπου οι φιλόσοφοι έκαναν διδασκαλίες. Οι εγκαταστάσεις υγιεινής αυξήθηκαν όχι μόνο σε αποχωρητήρια αλλά και ιδιωτικές θέρμες με σκοπό να βελτιώσουν την ποιότητα της οικιακής ζωής. Γενικά οι κατοικίες φαινόταν να τείνουν προς μια πολυτέλεια που ήταν προγραμματισμένη να επιδειχθεί. Όσον αφορά την επίπλωση των σπιτιών, οι Ρωμαίοι μιμήθηκαν τους Έλληνες στην κατασκευή και διακόσμηση του επίπλου μόνο που, ενώ οι Έλληνες ήταν συνηθισμένοι στην απλότητα, οι Ρωμαίοι αρέσκονταω στην χλιδή, γι' αυτό και τα έπιπλά τους είναι κατά πολύ πολυτελέστερα των Ελλήνων.