Προϊστορική εποχή

Αρχιτεκτονική και Διακόσμηση

Προϊστορική εποχή

1 arx proistoria (Σπήλαιο Θεόπετρας, Καλαμπάκα)

Είναι γνωστό ότι ο άνθρωπος κατά την προϊστορική εποχή και ειδικότερα στην Παλαιολιθική και Μεσολιθική εποχή δεν είχε μόνιμές κατοικίες εξαιτίας του ότι ήταν κυνηγός- τροφοσυλλέκτης και αναγκαζόταν να μετακινείται διαρκώς για εξεύρεση τροφής. Διέμενε λοιπόν σε σπηλιές, βραχοσκεπές και σε υπαίθριες θέσεις. Με την σταθεροποίηση των κλιματολογικών συνθηκών κατά την Νεολιθική περίοδο, αρχίζουν να εμφανίζονται στον ελλαδικό χώρο οι πρώτες μόνιμες κατοικίες.

2 arx proistoria (Χοιροκοιτία, Κύπρος)

Η οργάνωση των οικισμών και η αρχιτεκτονική μορφή των σπιτιών διαφέρει κατά περιοχές και περιόδους και αντανακλά τις περιβαλλοντικές, οικονομικές και κοινωνικές μεταβολές που σημειώνονται κατά την μακραίωνη Νεολιθική εποχή (6800-3200 π.Χ.). Συναντάμε λοιπόν δυο βασικούς τύπους κάτοψης οικιών- τον καμπυλοειδή και τον παραλληλόγραμμο. Ο καμπυλοειδής μας δίνει τον τύπο της στρόγγυλης οικίας για την οποία χρησιμοποιούνται στερεότερα υλικά (Χοιροκοιτία), ενώ κάποιοι ειδικοί υποστηρίζουν ότι οι ορθογώνιες οικίες είναι η βαθμιαία εξέλιξη αυτών. Οι ορθογώνιες οικίες είναι πιο διαδεδομένες και εμφανίζονται με διάφορους τύπους με πιο σημαντικό αυτόν του μεγάρου. Το μέγαρο είναι ένα τριμερές ορθογώνιο οίκημα με την είσοδο στην πιο στενή πλευρά. Ο κυρίως χώρος του έχει μια εστία στο κέντρο, που περιβάλλεται από κολώνες που βαστούν την οροφή. Πάνω ακριβώς από την εστία, στην οροφή, υπάρχει άνοιγμα από όπου βγαίνει ο καπνός και φωτίζεται ο χώρος. Αυτός ο βασικός τύπος μεγάρου επικράτησε και στις μετέπειτα περιόδους με διάφορες παραλλαγές. Τα κύρια υλικά δόμησης ήταν χοντροί ξύλινοι πάσσαλοι, καλάμια, πηλός (αχυροπηλός ή πλιθιά) και πέτρα για τα θεμέλια και την ανωδομή (τοίχοι), ενώ για την στέγαση χρησιμοποιούνταν κορμοί δένδρων, καλάμια, πηλός και άχυρο.

3 arx proistoria (Αναπαράσταση νεολιθικής κατοικίας, Βόλος και αναπαράσταση διώροφης πασσαλόπηκτης κατοικίας, Αμύνταιο)

Οι οικισμοί της Προκεραμικής Νεολιθικής περιόδου αποτελούνται από ημιυπόγειες καλύβες, δηλαδή σκαμμένες εν μέρει στο έδαφος, όπως εκείνες που σώζονται στην Άργισσα, τα Δενδρά και την Κνωσό, ενώ κατά την Αρχαιότερη Νεολιθική οι οικισμοί αποτελούνται από πασσαλόπηκτες, μονόχωρες καλύβες, που κτίζονται ανεξάρτητες η μια από την άλλη (Νέα Νικομήδεια). Τα γειτονικά κτίσματα χρησιμοποιού 4 arx proistoria ν, κατά τις πρώτες φάσεις της Νεολιθικής, εστίες και φούρνους που βρίσκονται στους κοινόχρηστους ελεύθερους χώρους, ανάμεσα στα σπίτια. Κατά την Μέση Νεολιθική περίοδο συνεχίζεται η κατασκευή πασσαλόπηκτων οικιών (Νέα Μάκρη), ενώ κτίζονται για πρώτη φορά σπίτια με λίθινα θεμέλια και τοίχους από ωμές πλίνθους (άψητα τούβλα από μίγμα πηλού και άχυρου). Τα σπίτια είναι ορθογώνια, μονόχωρα ή διαθέτουν και ανοιχτό ή κλειστό προθάλαμο (υπόστεγες αυλές). Επίσης το δάπεδο είναι φτιαγμένο από πατημένο πηλό. Είναι κτισμένα ανεξάρτητα το ένα από το άλλο, ισόγεια κατά κανόνα, ενώ υπάρχουν ενδείξεις για χρήση και διώροφων οικημάτων (Σέσκλο).

5 arx proistoria (Αναπαράσταση οικισμού Σέσκλου)

Η οικία "τύπου Τσαγγλί" (οικισμός Τσαγγλί) με δυο εσωτερικές αντηρίδες, δηλαδή τοιχάρια, που προεξέχουν σε κάθε πλευρά, και με μια σειρά πασσάλων στο μέσον του τετράγωνου χώρου, ξεχωρίζει στην αρχιτεκτονική αυτής της περιόδου. Οι αντηρίδες εξυπηρετούν τόσο την στέγαση του χώρου όσο και την διάκριση διαφόρων λειτουργιών, όπως τροφοπαρασκευή, αποθήκευση και ύπνο. Κατά την Νεότερη Νεολιθική χρησιμοποιούνται μεγάλων διαστάσεων ορθογώνια και μεγαρόσχημα κτήρια (Σέσκλο, Μαγούλα Βισβίκη), ενώ οι τροφοπαρασκευαστικές κατασκευές βρίσκονται πλέον κατά κανόνα στο εσωτερικό των σπιτιών. Πολλοί οικισμοί περιβάλλονται από τάφρους (π.χ. Οτζάκι, Γαλήνη, Μακρύγιαλος) ή λιθόκτιστους περιβόλους, των οποίων η λειτουργία παραμένει ασαφής.

6 arx proistoria Ακόμη, στην θέση Δισπηλιό στην Καστοριά έχει ανακαλυφθεί και λιμναίος οικισμός με σπίτια χτισμένα γύρω από την λίμνη, που βρίσκονταν ενίοτε και μέσα σ’ αυτήν, ανάλογα με την αυξομείωση της στάθμης του νερού. Οι καλύβες ήταν κυκλικές και ορθογώνιες από ξύλο, καλάμια και πηλό, στηριγμένες πάνω σε ξύλινες πασσαλόπηκτες πλατφόρμες. Τέλος, ο οικισμός στο Διμήνι μας δίνει την πιο ολοκληρωμένη εικόνα ενός Νεολιθικού οικισμού που διέθετε οχυρωμένη ακρόπολη, διαδοχικούς περιβόλους, οικίες και τάφους.