Αρχιτεκτονική και Διακόσμηση

Ελληνιστική εποχή

Η ελληνιστική περίοδος αρχίζει με τον θάνατο του Μέγα Αλέξανδρου (323 π.Χ.) και τελειώνει με την ναυμαχία στο Άκτιο το 31 π.Χ. Κατά την περίοδο αυτή η σημασία της Αθήνας ως καλλιτεχνικού και πολιτισμικού κέντρου εξασθένησε αισθητά. Η κατασκευή πολυτελών κτισμάτων και η παραγωγή λαμπρών έργων τέχνης μεταφέρθηκε στα νέα μεγάλα και πλούσια αστικά κέντρα που δημιούργησαν ο Αλέξανδρος και οι διάδοχοι του, όπως η Αλεξάνδρεια, η Αντιόχεια και η Πέργαμος. Άλλωστε, και στα μεγάλα πανελλήνια ιερά και στις ελληνικές πόλεις της κυρίως Ελλάδας και της Μικράς Ασίας τα νέα μνημεία που κατασκευάζονται είναι σε πολλές περιπτώσεις δωρεές και αφιερώματα πλούσιων ηγεμόνων. Συνέπεια των νέων πολιτικών και κοινωνικών δεδομένων που επικράτησαν αυτή την περίοδο είναι ότι η τέχνη δεν ακολουθεί πλέον μια ενιαία γραμμή εξέλιξης, αλλά διαμορφώνεται διαφορετικά από περιοχή σε περιοχή του γεωγραφικά πολύ ευρύτερου πλέον ελληνικού κόσμου. Παράλληλα, η ελληνική τέχνη εμπλουτίζεται με στοιχεία δανεισμένα από την τέχνη και τον πολιτισμό των κατακτημένων χωρών. Οι ρυθμοί και η ευρηματικότητα της Ελληνικής τέχνης προσαρμόστηκαν στην κλίμακα και στις παραδόσεις των ανατολικών βασιλείων. Σημειωτέον είναι, ότι η εμφάνιση των Ρωμαίων στην ελληνική πολιτική σκηνή δεν είχε άμεσες συνέπειες στην εξέλιξη της τέχνης και του πολιτισμού.

(Πύλη της αγοράς της Μιλήτου)

Ο κοινός παρονομαστής όμως όλων των καλλιτεχνημάτων της εποχής είναι η αγάπη των ηγεμόνων της εποχής για το μεγάλο και το πομπώδες. Γι’ αυτό, αναγείρονται τεράστια οικοδομικά σύνολα και μνημειακές κατασκευές με διάθεση για θεατρικότητα και εντυπωσιασμό και προσπάθεια να αναδειχθεί η ανθρώπινη παρέμβαση στο φυσικό περιβάλλον. Η ελληνιστική αρχιτεκτονική χαρακτηρίζεται από τις μνημειακές προσόψεις χώρων και οικοδομημάτων, όπως οι πύλες πόλεων, τα πρόπυλα αγορών και ιερών, τα σκηνικά θεάτρων και οι είσοδοι ταφικών μνημείων. Ιδιαίτερο γνώρισμα των κατασκευών αυτών είναι ότι τόσο οι διαστάσεις τους όσο και ο διάκοσμός τους, που διαμορφώνεται ανεξάρτητα από τον αρχιτεκτονικό τύπο των οικοδομημάτων που πλαισιώνουν ή εντάσσονται. Συνδυάζουν τις παραδοσιακές μορφές με την πολυτέλεια, την υψηλή αισθητική και τον περίτεχνο διάκοσμο. Ο ιωνικός ρυθμός επικρατεί παντού, αφού οι υψηλές και λεπτές αναλογίες των ιωνικών κιόνων, σε συνδυασμό τις περισσότερες φορές με τα περίτεχνα κορινθιακά κιονόκρανα, εξυπηρετούν καλύτερα τις διακοσμητικές απαιτήσεις των ελληνιστικών καλλιτεχνών.

Παράλληλα η χρήση της καμάρας και του τόξου για την στέγαση οικοδομημάτων, θυρών ή πυλών γενικεύεται, ιδιαίτερα στην Μακεδονία και την Μικρά Ασία. Σε δημόσιους χώρους και ιερά κτίζονται τεράστιοι ναοί και στοές, βωμοί με μνημειακές κλίμακες και προσόψεις, πολυτελή ταφικά κτίσματα, θέατρα, πολυτελείς κατοικίες κ.α. και όλα διακοσμούνται με έργα γλυπτικής, που τα θέματά τους οι καλλιτέχνες τα αντλούν από την παράδοση της κλασικής εποχής. Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα μνημειακής κατασκευής είναι ο Μεγάλος Βωμός του Δία στην Πέργαμο (181-159 π.Χ.).

Λειτουργικότητα

(Παράδειγμα Ιπποδάμειου πολεοδομικού συστήματος)

Από την άλλη, οι αρχιτέκτονες των ελληνιστικών χρόνων δεν ενδιαφέρονταν μόνο για την ανέγερση επιβλητικών δημόσιων κτιρίων, αλλά και για την σωστή διάταξη τους στον γενικότερο χώρο που ανήκαν. Οι πόλεις που ίδρυσε ο Μέγας Αλέξανδρος και οι διάδοχοί του αναπτύσσονται σε συμμετρικά ορθογώνια τετράγωνα σύμφωνα με το «Ιπποδάμειο» σύστημα και με βάση τα ελληνικά πρότυπα. Διάνοιγαν μεγάλους σε πλάτος και μήκος δρόμους που τους πλαισίωναν με χρηστικά κτήρια. Τέτοια οργανωμένη διάταξη κτισμάτων βρίσκουμε στο Ιερό του Ασκληπιού στην Κω και στην Πριήνη της Καρίας, που είχε χτιστεί με το Ιπποδάμειο σύστημα. Ανάμεσα στις επιδιώξεις της ελληνιστικής αρχιτεκτονικής ήταν και η βελτίωση της λειτουργικότητας των κτηρίων. Στην Αθηναϊκή Αγορά αναγείρονται ή εκσυγχρονίζονται πολλά διοικητικά κτήρια με σκοπό ακριβώς την καλύτερη λειτουργία τους. Ανάμεσα σ' αυτά ξεχωρίζουν η Οπλοθήκη, το νέο Βουλευτήριο και το Μητρώον. Εκσυγχρονισμός πραγματοποιείται επίσης στα Γυμνάσια και στο θέατρο του Διονύσου, ενώ νέοι χρηστικοί χώροι που ανεγέρθηκαν αυτή την περίοδο ήταν ο Κήπος των Μουσών και η στοά του Ευμενούς.

Αγορές και Στοές

Η τοποθέτηση κτιρίων σε συγκεκριμένο χώρο με κριτήρια συνύπαρξης και συνδιαμόρφωσης αποτελεί νέο χαρακτηριστικό στην εξέλιξη της πολεοδομίας. Γι’ αυτό και οι αγορά αλλάζει μορφή και από ακανόνιστη παίρνει τον τύπο της «ιωνικής αγοράς». Η αγορά ιωνικού τύπου παρουσιάζει ενιαίο σχεδιασμό, γραμμική διάρθρωση και αναπτύσσεται σύμφωνα με τον πολεοδομικό ιστό της πόλης, ενώ παράλληλα συνδέεται άμεσα με το οδικό της δίκτυο. Σχεδιάζονται ως ενιαία συγκροτήματα με λειτουργικό σχήμα ενώ περιλαμβάνουν διάφορα αρχιτεκτονήματα όπως, ναούς, πρόπυλα, τιμητικά μνημεία, το βουλευτήριο, το πρυτανείο κ.α. Οι πλευρές τους ορίζονται από στοές οι οποίες χτίζονταν σε αυστηρά καθορισμένη θέση, γίνονται πλατύτερες, ενώ πίσω από αυτές αναπτύσσονταν καταστήματα, δημόσια κτίρια, βιβλιοθήκες, αποθηκευτικοί χώροι και εργαστήρια. Ένας πολύ πιο αναπτυγμένος τύπος στοάς -που απαντά ιδιαίτερα σε πόλεις της Μικράς Ασίας- είναι ο λεγόμενος περγαμηνός, ο οποίος περιλάμβανε από ναούς, μέχρι και ολόκληρες αγορές δημιουργώντας τετράπλευρους ανοιχτούς χώρους.

(Στοά Αττάλου, Αθήνα)

Στην Αθήνα, η Αγορά, εξακολουθούσε να λειτουργεί ως ακανόνιστος και άναρχα διαμορφωμένος χώρος μέχρι το δεύτερο μισό του 2^ου αιώνα π.Χ. όπου άρχισε να εξωραΐζεται με λαμπρά οικοδομήματα χάρη σε δωρεές ηγεμόνων, που ήθελαν να δείξουν τον πλούτο τους αλλά και τον σεβασμό τους προς την πόλη. Το ακανόνιστο σχήμα της αποκτά ορθογώνια κάτοψη με την διαμόρφωση εκτεταμένων κιονοστοιχιών στην περίμετρό της. Κιονοστοιχία συνεχής διατρέχει και την πρόσοψη των μνημείων της δυτικής πλευράς, ενώ η νότια πλευρά κοσμείται με μια σειρά μεγαλόπρεπα κτήρια, την Μέση Στοά, την Νότια Στοά ΙΙ και το Ανατολικό Κτήριο. Στην δυτική πλευρά κατεδαφίζονται τα κτήρια που υπήρχαν και ανοικοδομείται η Στοά του Αττάλου, ακολουθώντας τα πολεοδομικά πρότυπα των μεγάλων μητροπόλεων της Ασίας όπως η Πέργαμος, η Πριήνη, και ο Άσσος.

Ναοί

(Ναός του Ολυμπίου Διός, Αθήνα)

Ο σπουδαιότερος νεωτερισμός της εποχής στον τομέα της αρχιτεκτονικής μορφολογίας είναι η διάδοση του κορινθιακού ρυθμού και η χρήση του σε περιμετρικές κιονοστοιχίες ναών. Ο νεωτερισμός αυτός ξεκινά από την Αθήνα, με τον ναό του Ολυμπίου Διός. Τον ναό, είχαν αρχίσει να χτίζουν οι γιοι του Πεισιστράτου κοντά στη νοτιοανατολική είσοδο της πόλης, τα αρχαϊκά χρόνια, αλλά η αθηναϊκή δημοκρατία τον εγκατέλειψε συνειδητά ημιτελή ως μνημείο της τυραννίας. Προβλεπόταν να είναι δωρικός, δίπτερος και με εντυπωσιακό μέγεθος. Ο Αντίοχος ανέθεσε την εκ νέου ανέγερση του σε έναν Ρωμαίο αρχιτέκτονα που ονομαζόταν Κοσσούτιος. Ο Κοσσούτιος, που ήταν άριστος γνώστης της ελληνικής αρχιτεκτονικής και ταυτόχρονα καινοτόμος, σχεδίασε τον πρώτο αμιγώς κορινθιακό ναό ως δίπτερο στις μακρές πλευρές και τρίπτερο στις στενές, με 104 κίονες συνολικά. Ένα επιπλέον αξιοσημείωτο χαρακτηριστικό του ναού ήταν ότι ο σηκός του δεν ήταν στεγασμένος, αλλά υπαίθριος. Ο ρόλος που έπαιξε αυτό το κτήριο ως άμεσο ή έμμεσο πρότυπο φαίνεται ότι υπήρξε καθοριστικός, δεδομένου ότι ο κορινθιακός ρυθμός ο οποίος κατά τον 4ο αι. π.Χ. περιοριζόταν στο εσωτερικό των κτηρίων, ήλθε σε πρώτη σειρά προτιμήσεως κατά την ρωμαϊκή περίοδο. Οι εργασίες σταμάτησαν όταν πέθανε ο Αντίοχος και ο ναός έμεινε ημιτελής, ώσπου τον ολοκλήρωσε ο αυτοκράτορας Αδριανός, ο οποίος τον εγκαινίασε το 131 μ.Χ. και τοποθέτησε στο εσωτερικό του ένα μεγάλο χρυσελεφάντινο άγαλμα του Δία. Άλλοι σημαντικοί ναοί της εποχής είναι ο ναός του Απόλλωνα στα Δίδυμα, της Αθηνάς στην Πριήνη, της Αρτέμιδος στην Έφεσο, το Αρτεμίσιο στην Μαγνησία κ.α.

Ιερά

Τα ιερά της ελληνιστικής εποχής διαμορφώνονται συνήθως ως μεγάλα αρχιτεκτονικά σύνολα με πολύπλοκη χωροταξία σε επιβλητικά τοπία, στα οποία οι ναοί, παρά το γεγονός ότι προβάλλονται ιδιαίτερα, δεν είναι πλέον τα σημαντικότερα ούτε τα πιο επιβλητικά οικοδομήματα. Οι αρχιτέκτονες ενδιαφέρονται για την διαμόρφωση του συνόλου και όχι ενός μεμονωμένου οικοδομήματος. Τα ιερά περιβάλλονταν συνήθως από περίστυλες αρχιτεκτονικές συνθέσεις που τόνιζαν την εσωστρέφεια του χώρου και περιλάμβαναν εκτός από ναούς, βωμούς, ιερά άλση και διάφορα άλλα μικρότερα λατρευτικά ή και κοσμικά κτίρια. Ένα τέτοιο παράδειγμα μας προσφέρει το Ασκληπιείο στην Κω, το Ιερό της Αθηνάς στη Λίνδο της Ρόδου, το ιερό του Ασκληπιού στην Μεσσήνη, το Ιερό της Σαμοθράκης, τα ιερά της Περγάμου κτλ.

Μακεδονικοί τάφοι

(Τάφος του Φιλίππου και τάφος των Ανθεμίων)

Μια ιδιαίτερη κατηγορία μνημειακών τάφων αναπτύχθηκε στην Μακεδονία και στον ευρύτερο βορειοελλαδικό χώρο ανάμεσα στα τέλη του 4^ου αιώνα και περίπου στα μέση του 2^ου αιώνα π.Χ. Πρόκειται για τους λεγόμενους μακεδονικούς τάφους, που αποτελούν το πιο εντυπωσιακό δείγμα αρχαίου ελληνικού ταφικού μνημείου λόγω της εξαιρετικής αρχιτεκτονικής και διακόσμησης τους και των πλούσιων κτερισμάτων τους. Ανήκαν σε επιφανή μέλη της μακεδονικής ιεραρχίας και σχηματίζουν μία ιδιαίτερη κατηγορία υπόγειων θαλαμοειδών οικοδομημάτων, στα οποία οδηγούν κατηφορικοί δρόμοι. Κύριο χαρακτηριστικό τους είναι η καμαρωτή οροφή. Αποτελούνται από έναν ευρύχωρο νεκρικό θάλαμο τετράγωνο ή ορθογώνιο στην κάτοψη. Πολλές φορές έχουν και προθάλαμο που επικοινωνεί με τον κυρίως νεκρικό χώρο με θυραίο άνοιγμα. Η είσοδος βρίσκεται στην πρόσοψη και πλαισιώνεται συχνά από παραστάδες και υπέρθυρο. Όταν υπάρχουν θυρόφυλλα, είναι ξύλινα ή μαρμάρινα σε απομίμηση ξύλινων. Η πρόσοψη είναι συνήθως απλή, στους μεγαλύτερους όμως τάφους παρουσιάζει αρχιτεκτονική διαμόρφωση. Διαρθρώνεται με δωρικούς ή ιωνικούς ημικίονες και θριγκό αντίστοιχου ρυθμού, που επιστέφεται από στηθαίο ή αέτωμα. Σχεδόν πάντα κυκλικός τύμβος καλύπτει τους μακεδονικούς τάφους, ενώ κτιστός δρόμος οδηγεί σε ορισμένους από αυτούς.

(Τάφος Λύσωνος και Καλλικλέους)

Οι μακεδονικοί τάφοι κατασκευάζονταν συνήθως από πωρόλιθους. Οι επιφάνειες των τοίχων καλύπτονται με κονίαμα που σε ορισμένες περιπτώσεις φέρει και ζωγραφιστή διακόσμηση με αρματοδρομίες, σκηνές μάχης, έντονα κινημένες μορφές καθώς και φυτικά μοτίβα και άψυχα αντικείμενα. Ακόμη, στον θάλαμο, όπως και στον προθάλαμο, τοποθετούσαν λίθινες κλίνες σε απομίμηση συμποσιακών, κατάκοσμους θρόνους και μαρμάρινες σαρκοφάγους με τις λάρνακες των οστών των νεκρών. Σε άλλες περιπτώσεις στους τοίχους διαμορφώνονταν κτιστές τράπεζες, θρόνοι και βάθρα, ενώ στους οικογενειακούς τάφους υπήρχαν ειδικές κόγχες-θήκες για την εναπόθεση της τέφρας των νεκρών. Οι εντυπωσιακότεροι τάφοι που βρέθηκαν ήταν ο τάφος του Φιλίππου και ο τάφος του Πρίγκηπα στην Βεργίνα, ο τάφος της Κρίσεως, των Ανθεμίων, και των Λύσωνος και Καλλικλέους στην περιοχή των Λευκαδιών.

Θέατρα

(Θέατρο Δωδώνης)

Το θέατρο στα ελληνιστικά χρόνια γίνεται οργανικό στοιχείο των νέων πόλεων και αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα και εντυπωσιακότερα δημόσια οικοδομήματα. Η αρχιτεκτονική του ακολουθεί τα διαμορφωμένα πρότυπα, ενώ το κοίλο, η ορχήστρα και η σκηνή συνεχίζουν να αποτελούν τα συστατικά μέρη των θεατρικών εγκαταστάσεων. Οι καινοτομίες αυτής της περιόδου εστιάζονται στον μνημειακό σχεδιασμό του κοίλου και της σκηνής. Η αναλίθωση ή αναμαρμάρωση αποτελεί την βασικότερη κατασκευαστική επέμβαση στο κοίλο. Η σκηνή μετά τα μέσα του 3^ου αιώνα π.Χ. αποκτά μνημειακότερες διαστάσεις και διαμορφώνεται ως μόνιμο λίθινο οικοδόμημα, στην πρόσοψη του οποίου προστέθηκε μια κιονοστοιχία, το προσκήνιο. Η στοά αυτή διέθετε κίονες ή ημικίονες, θριγκό και ξύλινη οροφή και στις άκρες της παρουσίαζε μικρές προβολές, τα παρασκήνια, που λειτουργούσαν ως βοηθητικοί χώροι. Στα δραματικά έργα ο ρόλος του χορού περιορίζεται και η δράση των ηθοποιών μετατοπίζεται στο ελεγείο -στην εξέδρα πάνω από το προσκήνιο- δημιουργώντας έτσι το επισκήνιο, το δεύτερο δηλαδή όροφο της σκηνής. Εκεί τοποθετούνταν ζωγραφικοί πίνακες, δημιουργώντας το κατάλληλο σκηνικό βάθος για τις παραστάσεις. Παράλληλα, το θέατρο παύει να αποτελεί μέρος της λατρείας του Διονύσου και αναδεικνύεται και σε ένα από τα σημαντικότερα οικοδομήματα της πολιτικής ζωής. Κατά την διάρκεια της ελληνιστικής περιόδου αναπτύχθηκαν σημαντικές διαφορές ανάμεσα στα θέατρα της Μεγάλης Ελλάδας, της μητροπολιτικής Ελλάδας και της Μικράς Ασίας. Τα πιο αξιόλογα θέατρα της μητροπολιτικής Ελλάδας είναι της Δήλου, της Δωδώνης, των Δελφών κ.α.

Αθλητικές εγκαταστάσεις

(Στάδιο της Μεσσήνης)

Οι αθλητικές εγκαταστάσεις όπως γυμνάσια, παλαίστρες και στάδια αυτή την περίοδο γίνονται κέντρα της κοινωνικής και πνευματικής ζωής της πόλης. Ο αριθμός τους πολλαπλασιάζεται και ο σύνθετος εκπαιδευτικός τους ρόλος αποτυπώνεται στην αρχιτεκτονική τους μορφή όπου οι αθλητικές εγκαταστάσεις συνυπάρχουν με λουτρά, αίθουσες διδασκαλίας και συγκεντρώσεων, με στοές και πρόπυλα καθώς και χώρους λατρείας. Στον αρχιτεκτονικό τύπο του γυμνασίου ενσωματώνονται πλέον όλοι οι χώροι με ειδική λειτουργία που κάποτε ήταν αυτόνομοί όπως το κτίριο της παλαίστρας, οι βοηθητικοί χώροι περιποίησης και καθαρισμού του σώματος, οι χώροι σωματικής άσκησης και στίβου, καθώς και η εξέδρα που προοριζόταν για την συγκέντρωση και την θεωρητική άσκηση τω εφήβων. Αντίστοιχα τα στάδια ήταν υπαίθριοι χώρου όπου διεξάγονταν οι γυμνικοί αγώνες. Αποτελούνταν από την κονίστρα όπου διεξάγονταν τα αγωνίσματα και τα επικλινή πρανή που προορίζονταν για τους θεατές και περιέβαλαν την κονίστρα. Στα πρανή διαμορφώνονταν εδώλια όπως και στα θέατρα, ενώ πρόπυλα και εγκαταστάσεις για την εκκίνηση και τον τερματισμό συμπλήρωναν τις εγκαταστάσεις των σταδίων. Τα σημαντικότερα στάδια της Ελλάδος ήταν της Δήλου, της Επιδαύρου, της Δωδώνης, της Νεμέας, της Μεσσήνης και της Ρόδου ενώ γυμνάσια συναντούμε στην Δήλο και στην Ολυμπία.

Ιδιωτικές κατοικίες

Η αρχιτεκτονική της αστικής κατοικίας στους ελληνιστικούς χρόνους ακολουθεί το ύφος και την αισθητική έκφραση της εποχής. Γίνεται πιο τολμηρή όχι τόσο ως προς την μορφολογία τους, αφού ακολουθεί τον κλασικό τύπο όπου τα δωμάτια διατάσσονται γύρω από μια κεντρική εσωτερική αυλή, αλλά κυρίως ως προς την διακόσμηση της. Υπάρχει μια τάση για επίδειξη όπως ακριβώς συμβαίνει και στα δημόσια κτίρια, χωρίς όμως να παρατηρούνται υπερβολές. Η εξωτερική όψη των απλών κατοικιών παραμένει απλή και λιτή ενώ ο εξευγενισμός συντελείται στο εσωτερικό τους. Μεγάλη άνθηση γνωρίζει ο κτιριακός τύπος κατοικίας με περιστύλιο, όπου γίνεται το κέντρο της σύνθεσης και γύρω του τοποθετούνται οι διάφοροι χώροι. Από την άλλη οι πολυτελείς οικίες παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον αφού αποτελούν μέσο επίδειξης πλούτου και γοήτρου των πλούσιων οικογενειών. Η αρχιτεκτονική τους ήταν άρτια, ενώ ψηφιδωτά δάπεδα, τοιχογραφίες και γλυπτά συμπλήρωναν την διακόσμηση. Ο χώρος όπου γίνονταν τα μεγαλύτερα έξοδα ως προς την διακόσμηση και τον εξοπλισμό ήταν ο ανδρωνίτης, όπου γίνονταν και τα συμπόσια σ’ ένα πολυτελές σκηνικό υπό το φως των λυχναριών την νύχτα, όπου φώτιζε τους χρωματιστούς τοίχους, το διακοσμημένο με παραστάσεις δάπεδο και τις κλίνες γύρω γύρω, που ήταν στρωμένες και διακοσμημένες με πολυτελή στρωμνή, μαξιλάρια και υφάσματα με ποικίλα γεωμετρικά σχήματα.

Οι ιδιωτικές κατοικίες της μακεδονικής πρωτεύουσας Πέλλας ξεχωρίζουν για την ποικιλία των αρχιτεκτονικών μορφών τους, το μέγεθος και την πολυτέλεια τους. Αποτελούν μεγάλα συγκροτήματα με περιστύλια, μαρμάρινες στοές και διάφορες αίθουσες, ενώ η ποιότητα κατασκευής τους ξεπερνά τις απαιτήσεις της αστικής κοινωνίας και προσδίδει στα οικοδομήματα μνημειακό χαρακτήρα. Παραδείγματα αποτελούν η Οικία του Διονύσου και η Οικία της αρπαγής της Ελένης. Αυτός ο τύπος κατοικίας κυριάρχησε την ελληνιστική περίοδο σε όλη την Ανατολική Μεσόγειο. Στην νέα αυτή πραγματικότητα προτιμήθηκε ο κορινθιακός ρυθμός, καθώς η πολυτέλειά του άρμοζε περισσότερο στα πολυδάπανα οικοδομήματα που κατασκευάζονταν σε τεράστια κλίμακα στις νέες πόλεις της Ανατολής. Εξαιρετικές πολυτελείς κατοικίες έχουν βρεθεί και στην Δήλο διώροφες και τριώροφες με περίστυλες αυλές, ευρύχωρες συνθέσεις και πλούσιο διάκοσμο με ψηφιδωτά και τοιχογραφίες όπως το συγκρότημα της Οικίας του Διονύσου και η Οικία του Ερμή.

Έπιπλα

Τα βασικά έπιπλα που χρησιμοποιούνται αυτή την εποχή παραμένουν ίδια με της πρότερης κλασικής περιόδου με κάποιες παραλλαγές όπως καθίσματα κλίνες, τραπέζια, κιβωτίδια διαφόρων μεγεθών, κυλικεία και ράφια. Στις πιο πολυτελείς κατοικίες είναι επενδυμένα ή φτιαγμένα με πιο πολύτιμα υλικά αντί για ξύλο γιατί τα υλικά ήταν αυτά που έδειχναν την χρήση από ανώτερα στελέχη της κοινωνίας. Αυτά συχνά συνοδεύονταν, για λόγους άνεσης, από στρωσίδια, μαξιλάρια, χαλιά και κουρτίνες. Οι κουρτίνες μάλιστα κρεμασμένες από κρίκους χρησίμευαν ενίοτε για διαχωριστικά όπου και όποτε αυτό απαιτούνταν. Η ποσότητα και η ποιότητα των επίπλων στις οικίες είναι ανάλογη με τον χώρο, την προσφορά ντόπιων υλικών, το κόστος και φυσικά το χρόνο που ξοδεύει κανείς μέσα στο σπίτι.

Συναντάμε λοιπόν τα «θρανία» φτιαγμένα από μάρμαρο που χρησίμευαν για κάθισμα αλλά και ως τραπέζια για την τοποθέτηση αντικειμένων και σιδερένιους ή χάλκινους «δίφρους» που ήταν σκαμνιά χωρίς πλάτη. Οι «κλίνες» που χρησιμοποιούνταν για κατάκλιση αλλά και κατά την διάρκεια δείπνων ως καθίσματα εμφανίζονται αργυρόποδες, επάργυρες, αλλά και χρυσές με πόδια σφίγγας. Έχουν αναφερθεί και κλίνες με υπόσπαστα τραπέζια, δηλαδή συρταρωτά που βγαίνουν ανάλογα με την χρήση. Τα τραπέζια ή «τράπεζες» είναι κυρίως τρίποδες ή τετράποδες, ξύλινες, ελεφάντινες, ή διακοσμημένες με χρυσό, ασήμι και χαλκό. Τα πιο μικρά σε διαστάσεις έμπαιναν κάτω από τις κλίνες και χρησιμοποιούνταν στα συμπόσια. Τα κιβώτια ή «κιβωτίδια» χρησίμευαν κυρίως για αποθήκευση, κοσμημάτων, χρημάτων, υφασμάτων κ.α. Είναι επενδυμένα με χρυσό, ασήμι και ελεφαντόδοντο. Μία ιδιαίτερη κατηγορία επίπλου και αρκετά σπάνια είναι το κυλικείο ή εγγυθήκη, ένα είδος ανοικτού μπουφέ όπου τοποθετούνταν αγγεία (όχι μόνο κύλικες, αν και το όνομα προέρχεται από την τοποθέτηση κυλίκων). Υπήρχαν επίσης κυλικεία με θύρες όπου τοποθετούνταν καθημερινά, οικιακά αντικείμενα.

Σε γενικές γραμμές θα μπορούσε να ειπωθεί ότι η ελληνιστική περίοδος ήταν το κύκνειο άσμα της κλασικής τέχνης, αφού ποτέ άλλοτε δεν θα επαναλαμβανόταν στον χώρο της αρχαίας Ελλάδας μια τόσο μεγάλη πνευματική και καλλιτεχνική άνθηση.

 

Πηγές:
http://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/history/art/page_138.html?prev=true
http://www.eie.gr/archaeologia/gr/chapter_more_4.aspx
http://www.ime.gr/chronos/06/gr/culture/index502.html
http://www.edume.myds.me/00_0070_e_library/10003/1005/04_documents/t04_k13.pdf
http://helios-eie.ekt.gr/EIE/bitstream/10442/13912/1/ΕΠΙΠΛΩΣΗ%20ΤΩΝ%20ΥΣΤΕΡΩΝ%20ΚΛΑΣΙΚΩΝ%20ΚΑΙ%20ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΩΝ%20ΟΙΚΙΩΝ.pdf
http://history-pages.blogspot.gr/2012/05/blog-post_12.html
http://scholeio.blogspot.nl/2013/10/h.html
http://pella.virtualreality.gr/en.html

Βιβλιογραφία:
Ελένη Γέμτου, Σημειώσεις για το μάθημα «Εισαγωγή στην Ιστορία της Τέχνης»